Związanie sądu cywilnego ustaleniem przez sąd karny szkody i jej wysokości

W przypadku, gdy prawomocny wyrok skazujący pracownika za przestępstwo przywłaszczenia mienia na szkodę pracodawcy dotyczy tylko części okresu objętego żądaniem pozwu o naprawienie tej szkody, sąd pracy rozpoznając powództwo o odszkodowanie jest związany tymże wyrokiem co do faktu popełnienia przez pozwanego przypisanego mu czynu zabronionego, ale może – na zarzut strony powodowej – badać, czy wynikła z tego przestępstwa szkoda jest wyższa niż przyjęta w wyroku karnym. 

Odnośnie do działania sprawcy szkody w okresie wykraczającym poza treść orzeczenia sądu karnego, dopuszczalne jest prowadzenie przez sąd pracy - dla zastosowania właściwego terminu przedawnienia roszczeń odszkodowawczych pozwu - postępowania mającego na celu ustalenie, czy zachowanie pracownika nosi znamiona przestępstwa. Oczywiście to na pracodawcy spoczywa ciężar udowodnienia wszystkich znamion zarzucanego pracownikowi czynu zabronionego.

Ustalona wyrokiem karnym wysokość szkody jest co do zasady wiążąca tylko wtedy, gdy szkoda należy do znamion ustawowych przestępstwa, stanowiąc niezbędny (a nie jedynie posiłkowy) element jego stanu faktycznego, który nie ma charakteru ocennego.

Szerszy zakres związania przyjmuje się jedynie - uznając to niekiedy za wyjątek - w razie prawomocnego skazania w postępowaniu karnym za zabór mienia w celu przywłaszczenia lub za przywłaszczenie konkretnej rzeczy (kwoty pieniężnej), kiedy to wskazuje się, że określona w wyroku karnym wartość rzeczy (wysokość kwoty pieniężnej) będącej przedmiotem zagarnięcia lub przywłaszczenia wiąże sąd cywilny, gdyż staje się elementem "istoty przypisanego sprawcy przestępstwa", tudzież "wynika bezpośrednio z ustalenia przedmiotu przestępstwa" i stanowi tym samym "jeden z elementów stanu faktycznego przypisanego oskarżonemu czynu przestępczego". Nawet jednak w tym przypadku zastrzega się, że prawomocne skazanie za sprzeniewierzenie powierzonych pieniędzy - art. 284 § 2 k.k. - wiąże co do wysokości przywłaszczonej kwoty, ale nie zwalnia sądu z oceny, w jakiej wysokości szkoda została wyrządzona przestępstwem, gdyż możliwa jest sytuacja, w której szkoda albo w ogólne nie powstanie, albo jej wysokość będzie równa, wyższa, a nawet niższa w stosunku do wartości przywłaszczonego mienia (wyroki SN: z dnia 18 sierpnia 2009 r., I PK 60/09 i z dnia 10 lipca 2013 r., V CSK 393/12).

Wyrok SN z dnia 26 października 2022 r., II PSKP 33/22

Standard: 73841 (pełna treść orzeczenia)

Znamionami przestępstwa przywłaszczenia mienia (art. 284 § 1 k.k.) nie jest objęte wyrządzenie pokrzywdzonemu szkody, a tym samym określenie jej wysokości. Jak zatem słusznie podkreśla się w orzecznictwie, przywłaszczenie mienia wartości określonej w sentencji wyroku karnego skazującego za popełnienie tego przestępstwa nie może być automatycznie utożsamiane z wysokością szkody wyrządzonej popełnieniem tego przestępstwa, ponieważ możliwa jest sytuacja, w której szkoda albo w ogólne nie powstanie, albo jej wysokość będzie równa, wyższa, a nawet niższa w stosunku do wartości przywłaszczonego mienia. W związku z tym za ustalenie wysokości szkody wyrządzonej tym przestępstwem nie można automatycznie uznać kwoty wskazanej w sentencji wyroku karnego.

Zawarte w sentencji prawomocnego wyroku skazującego stwierdzenie, że ówczesny oskarżony działał na szkodę określonej osoby, dokonując przypisanego mu przestępstwa, przesądza o statusie tej osoby jako poszkodowanego w następstwie jego popełnienia, ale nie dowodzi ustalenia wysokości poniesionej przez nią szkody wyrządzonej tym przestępstwem (zob. wyrok SN z dnia 10 lipca 2013 r., V CSK 393/12).

Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego  wyroku skazującego co do wysokości szkody wiążą sąd cywilny tylko wtedy, gdy sprawca został skazany za zagarnięcie konkretnej sumy pieniężnej. To samo dotyczy prawomocnego skazania w postępowaniu karnym za zabór w celu przywłaszczenia lub za przywłaszczenie konkretnej rzeczy. Wówczas bowiem określona w wyroku karnym wartość rzeczy będącej przedmiotem zagarnięcia lub przywłaszczenia staje się elementem istoty przypisanego sprawcy przestępstwa i jako taka wiąże sąd cywilny (zob. np. wyroki SN: z dnia 8 stycznia 2004 r., I CK 137/03; z dnia 24 marca 2010 r., V CSK 310/09, niepubl.; z dnia 10 lipca 2013 r., V CSK 393/12).

Wynika z tego, że jeżeli dokładne ustalenie szkody dla skazania sprawcy nie było konieczne i nie wynika z ustaleń sądu, wysokości podane w uzasadnieniu wyroku karnego nie pozbawiają pozwanego uprawnienia do domagania się ścisłego ustalenia wysokości poniesionej szkody przez powoda (wyrok SN z dnia 27 listopada 2013 r., V CSK 556/12). Przykładowo, w sytuacji gdy sąd karny ustalił, że znamieniem czynu sprawcy było mienie wielkiej wartości, a więc mienie, którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza aktualnie 1.000.000 zł (art. 115 § 6 k.k.), sąd cywilny jest związany takim orzeczeniem jedynie co do minimalnego pułapu szkody, określonego „mieniem wielkiej wartości”, a więc nie może ustalić, że czyn sprawcy dotyczył mienia poniżej tej granicy.

Postanowienie SN z dnia 27 lipca 2021 r., V CSKP 145/21

Standard: 78045 (pełna treść orzeczenia)