Uprawnienia nieprokuratorskich oskarżycieli publicznych (art. 45 § 2 k.p.k.)

Zasadą przyjętą w polskim procesie karnym jest, że funkcję oskarżyciela publicznego w procesie karnym pełni prokurator (art. 45 § 1 k.p.k., art. 32 ust. 1 zd. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze, Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz. 1599 ze zm.). Zgodnie z art. 45 § 2 k.p.k.. inny organ państwowy może być oskarżycielem publicznym z mocy ustaw szczególnych, określających zakres jego działania.

Uprawnienia wszystkich nieprokuratorskich oskarżycieli publicznych mają zawsze charakter subsydiarny wobec uprawnień prokuratora. Choć organy te mogą bezpośrednio wnieść akt oskarżenia do sądu, bez konieczności zatwierdzenia go przez prokuratora, ten ostatni może zawsze postanowić inaczej (art. 331 § 2 in fine k.p.k.). Ponadto prokurator uprawniony jest do wykonywania czynności oskarżyciela publicznego także w sprawach wniesionych do sądu przez innych oskarżycieli (art. 32 ust. 1 zd. drugie ustawy o prokuraturze, § 2 ust. 3 rozporządzenia z 2003 r.).

Prokurator może samodzielnie, niezależnie od innych oskarżycieli publicznych i z ich wyłączeniem, sprawować funkcję oskarżycielską w ramach postępowania karnego.

Stosownie do art. 334 § 2 k.p.k. oskarżyciel publiczny o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu oraz o treści przepisów art. 335 i art. 387 k.p.k. zawiadamia oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego, a także osobę lub instytucję, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie. Pokrzywdzonego ma przy tym obowiązek pouczyć o uprawnieniach związanych z dochodzeniem roszczeń majątkowych oraz o treści przepisu art. 49a, a w razie potrzeby także o prawie do złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Ta zmiana terminologiczna uzasadniona jest jednak nie zamiarem rozszerzenia obowiązku na innych oskarżycieli publicznych, a zmianą roli, którą pełni prokurator z chwilą przesłania aktu oskarżenia do sądu, choć nie można mieć wątpliwości, że i w tym wypadku ustawodawca ma na myśli prokuratora. Nieprokuratorscy oskarżyciele publiczni ten prokuratorski obowiązek niejako przejmują nie z racji posłużenia się przez ustawodawcę w tym przepisie określeniem "oskarżyciel publiczny", a dlatego, że odpowiednie przepisy ustawy szczególnej albo rozporządzenia powierzają im prawo wniesienia aktu oskarżenia, które, w określonych wypadkach, łączyć się będzie z wykonaniem pewnych ciążących na prokuratorze obowiązków. Podobnie rzecz się ma w wypadku przepisów art. 333 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., w których ustawodawca używa pojęcia "oskarżyciel", ale w odniesieniu do zdarzeń, które mają nastąpić w toku rozprawy głównej.

Już z tego powodu nieprokuratorskim oskarżycielom publicznym, których źródłem uprawnień do wniesienia aktu oskarżenia jest ustawa szczególna, przysługuje prawo sformułowania wniosku, o którym mowa w art. 335 § 1 k.p.k. (i to niezależnie od tego, czy wniosek taki, jak pierwotnie i obecnie ma być dołączony do aktu oskarżenia, czy, jak w latach 2003-2013, miał być umieszczony w akcie oskarżenia), a także wniosku o warunkowe umorzenia postępowania karnego - art. 336 § 1 k.p.k.

Uprawnienie nieprokuratorskich oskarżycieli publicznych do popierania aktu oskarżenia obejmuje szereg uprawnień (czynności), w tym także prawo do formułowania wniosków co do sposobu i zakresu zrealizowania przez sąd odpowiedzialności karnej wobec oskarżonego w postępowaniu sądowym. Nie można mieć więc żadnych wątpliwości, że organy te mogą w toku postępowania sądowego, w szczególności na etapie głosów stron (Rozdział 46 Kodeksu postępowania karnego), formułować wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego czy też o skazanie oskarżonego i wymierzenie mu określonej kary czy innego środka. Co więcej, nic nie stoi na przeszkodzie, by oskarżyciel publiczny, a więc i prokurator, ale również subsydiarny oskarżyciel posiłkowy czy też oskarżyciel prywatny, już po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego, który zostanie rozpoznany na posiedzeniu przed rozprawą (art. 339 § 1 pkt 2 k.p.k.).

W takiej sytuacji trudno z powodów celowościowych wskazywać, że nieprokuratorski oskarżyciel publiczny nie miałby prawa do odpowiedniego sformułowania swojego stanowiska co do sposobu i zakresu zrealizowania odpowiedzialności karnej wobec oskarżonego w ramach instytucji określonych w art. 335 § 1 i art. 336 § 1 k.p.k., skoro czynności prowadzące w efekcie do tego samego rezultatu (w pewnym stopniu - nie miałyby w takiej sytuacji zastosowania regulacje materialnoprawne zawarte w art. 343 k.p.k.) mogłyby być osiągnięte w wyniku wykonywania zwykłych czynności w toku postępowania sądowego. W żadnym z tych wypadków, a więc w sytuacji sformułowania przez oskarżyciela wniosku, o jakim mowa w art. 335 § 1 albo w art. 336 § 1 k.p.k., czy też "zwykłego" wniosku w toku postępowania sądowego, nie jest on dla sądu wiążący.

Uprawnienia prokuratora do: dołączenia do aktu oskarżenia wniosku o wydanie wyroku i orzeczenie kar lub innych środków bez przeprowadzenia rozprawy (określonego w art. 335 § 1 k.p.k.), wyrażenia sprzeciwu wobec wniosku oskarżonego o dobrowolne poddanie się karze (art. 387 § 2 k.p.k.), czy też złożenia wniosku o warunkowe umorzenie postępowania karnego (art. 336 k.p.k.), przysługują organom, o których mowa w art. 325d k.p.k., a więc nieprokuratorskim oskarżycielom publicznym, którzy swoją kompetencję do wniesienia i popierania aktu oskarżenia czerpią z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 2003 r.

Co do uprawnień nieprokuratorskich oskarżycieli publicznych, dla których źródłem kompetencyjnym jest ustawa szczególna, a nie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2003 r., decydujące znaczenie będzie miał zakres umocowania określony w poszczególnych ustawach.

Uchwała SN z dnia 24 czerwca 2015 r., I KZP 3/15

Standard: 26014 (pełna treść orzeczenia)

Czyn określony w art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.) nie jest wykroczeniem na szkodę konsumentów, zatem w sprawach o te wykroczenia powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów nie może występować jako oskarżyciel publiczny, na podstawie art. 42 ust. 3 wymienionej ustawy.

Jeżeli powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów uzna, że zaistniało wykroczenie z art. 114 ust. 1 u.o.k.k., jest to równoznaczne z ujawnieniem wykroczenia „w zakresie swojego działania” przez starostę (prezydenta miasta), jako organ administracji samorządowej. W konsekwencji, na podstawie art. 17 § 3 k.p.s.w. temu organowi będą przysługiwały uprawnienia oskarżyciela publicznego, zatem i możliwość złożenia wniosku o ukaranie. Do złożenia takiego wniosku, jak i występowania w charakterze oskarżyciela publicznego, będzie mógł on upoważnić podległych mu pracowników starostwa (urzędu miasta), w tym rzecznika konsumentów.

Postanowienie SN z dnia 28 marca 2012 r., I KZP 23/11

Standard: 42049 (pełna treść orzeczenia)