Ponowne postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia (art. 306 i w art. 330 § 1 i 2 k.p.k.)

Art. 330 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1987, z późn. zm.) w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości zażalenia na ponowne postanowienie organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze o umorzeniu tego postępowania, jest zgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyrok TK z dnia 25 czerwca 2019 r., SK 27/18

Standard: 26196

Spełnienie wymogów przewidzianych w art. 55 § 1 k.p.k. i art. 330 § 2 k.p.k. dla wniesienia przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia nastąpi także wtedy, gdy postępowanie, w którym pokrzywdzony nabył uprawnienie do wniesienia skargi subsydiarnej, w myśl tych przepisów, i je zrealizował, zostanie już po wniesieniu tego aktu oskarżenia do sądu w zaistniałym w ten sposób stanie zawisłości sprawy, podjęte przez prokuratora w trybie art. 327 § 1 k.p.k. i następnie po raz kolejny (już trzeci) przez niego umorzone. W takim układzie procesowym pokrzywdzony ma prawo skorzystać z uprawnienia do złożenia skargi subsydiarnej , bez konieczności zaskarżenia wydanego, po takim podjęciu postępowania przez prokuratora, postanowienia na zasadach ogólnych (art. 306 § 1-1a k.p.k. w zw. z art. 465 § 2 k.p.k.), byleby dochował terminu określonego w art. 55 §1 k.p.k.

O ile w art. 55 § 1 k.p.k. ustawodawca zastrzegł, że uprawnienie do wniesienia skargi subsydiarnej pokrzywdzony nabywa w razie „powtórnego'' wydania decyzji o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania przygotowawczego, to już redakcja art. 330 § 2 k.p.k. nie jest tak jednoznaczna, gdyż mowa tam jest o „ponownym'' wydaniu tego rodzaju decyzji. Wprawdzie w uzasadnieniu uchwały z dnia 17 maja 2000 r. wydanej w sprawie I KZP 9/00 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż użyte w art.330 § 2 k.p.k. określenie „wydaje ponowne postanowienie o umorzeniu postepowania lub odmowie jego wszczęcia’’ oznacza, iż chodzi o sytuację, gdy prokurator – po uprzednim uchyleniu przez sąd postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postepowania przygotowawczego – nie znajdując nadal podstaw do wniesienia oskarżenia, wydaje po raz wtóry, takie samo postanowienie jak to, które było poprzednio przedmiotem zaskarżenia. Niemniej jednak, w oparciu o tą wykładnię, nie można jeszcze uznać, że ustawodawca bezwzględnie ograniczył możliwość zastosowania art. 330 § 2 k.p.k. tylko do przypadku wydania drugiego postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania. Przede wszystkim dlatego, że to użyte w tym przepisie sformułowanie miało podkreślić decydujące znaczenie dla jego zastosowania realizacji samego wymogu ponownego (a więc nie jednorazowego) wydania postanowienia o umorzeniu postępowania albo o odmowie jego wszczęcia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 listopada 2011 r., III KK 134/11).

Nieobojętny dla formułowania takiej konkluzji jest także sposób w jaki słowniki języka polskiego i słowniki synonimów definiują znaczenie słowa: ”ponownie’’ (por. Słownik języka polskiego, praca zbiorowa, pod redakcją M. Szymczaka, Warszawa 1993, s.21: A. Dąbrówka, E. Geller, R. Turczyn: Słownik synonimów, Warszawa 1993, s.21). Według nich słowo to oznacza: „jeszcze raz ‘’, „na nowo ‘’, „po raz drugi’’, „znowu’’, „od nowa’’, „z powrotem’’.

Stwierdzenie tych wszystkich zaszłości pozwala zatem wnioskować, że w żadnym z tych dwóch przywołanych przepisów ustawodawca nie zamierzał w istocie rozstrzygać, czy wniesienie skargi subsydiarnej jest możliwe tylko po drugim, czy także po trzecim następującym w sprawie umorzeniu, lecz chodziło o podkreślenie – co jeszcze raz wypada wyeksponować - że nie jest wystarczająca jednorazowa tego rodzaju decyzja. Zasadny jest zatem wniosek, że wykładnia językowa wspomnianych przepisów nie wyklucza przyjęcia, że po umorzeniu śledztwa w dniu 9 lutego 2011 r. pokrzywdzony był uprawniony do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia. Co więcej, taki wniosek wspiera też wykładnia funkcjonalna.

Ratio legis skargi subsydiarnej polega wszak na przekazaniu pokrzywdzonemu kompetencji do oskarżania w tych sprawach, w których, choć są publicznoskargowe, oskarżyciel publiczny nie dopatrzył się podstaw do ścigania karnego. Skoro ustawodawca przyjął, że dwukrotna odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego bądź dwukrotne jego umorzenie, stanowi jednoznaczny wyraz tego, że prokurator nie widzi podstaw do ścigania karnego, a zatem uzasadnia przekazanie pokrzywdzonemu statusu uprawnionego oskarżyciela, to a minore ad maius jest to tym bardziej uzasadnione w przypadku, gdy po dwukrotnym umorzeniu podjęto postępowanie w trybie art. 327 § 1 k.p.k., a następnie umorzono po raz trzeci. W omawianej sytuacji procesowej spełniony został też wynikający z art. 330 § 2 k.p.k. wymóg uprzedniego skorzystania przez pokrzywdzonego z uprawnień przewidzianych w art. 306 § 1 – 1a k.p.k., czyli zaskarżenia decyzji o umorzeniu postępowania.

Samo podjęcie umorzonego postępowania przygotowawczego na podstawie art. 327 § 1 k.p.k. (niezależnie od jego w ogóle niedopuszczalności w takim układzie procesowym jak ten stwierdzony in concreto) nie usuwa z obrotu prawnego uprzednio wydanych decyzji procesowych, będących podstawą uzyskania statusu oskarżyciela posiłkowego. Po drugie, należy pamiętać, że wniesienie do sądu przez uprawnionego oskarżyciela aktu oskarżenia rodzi przecież określone skutki procesowe. Przede wszystkim tworzy stan zawisłości sprawy (art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.), odnoszący się do określonej osoby i określonego zdarzenia faktycznego tego samego, którego dotyczyły uprzednie postanowienia prokuratora o odmowie wszczęcia, bądź umorzeniu postepowania. Słusznie zauważa się w doktrynie, że uprawnienia prokuratora do podjęcia postępowania oraz uprawnienie pokrzywdzonego do wniesienia aktu oskarżenia na podstawie art. 55 § 1 k.p.k., są względem siebie konkurencyjne.

W przypadku, gdy postępowanie przygotowawcze zostało umorzone w fazie in rem, lub w ogóle odmówiono jego wszczęcia, może zaistnieć sytuacja, gdy skorzystanie przez jeden z tych podmiotów z przysługujących mu uprawnień wyłączy możliwość skorzystania z tego uprawnienia przez drugi z podmiotów. Tak też było w sytuacji, która zaistniała in concreto. W przeciwnym przypadku, tj. w razie wykorzystania swoich uprawnień zarówno przez pokrzywdzonego, jak i prokuratora, toczyłyby się równolegle dwa postępowania co do tego samego czynu, co jest sprzeczne z regułą określoną w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.

Nie do pogodzenia zatem z funkcjami skargi oskarżycielskiej, jak i modelem postępowania karnego, jest w ogóle pogląd, że podjęcie postępowania przygotowawczego następujące po zawiśnięciu sprawy może stanowić okoliczność wyłączającą rozpoznanie tej ostatniej (por. wyrok SA w Lublinie z dnia 11 sierpnia 2009 r., II AKa 107/09).

Postanowienie SN z dnia 19 sierpnia 2015 r., III KK 74/15

Standard: 17040 (pełna treść orzeczenia)