Zakaz reformationis in peius w postępowaniu przygotowawczym

W kodeksie postępowania karnego z 1997 r. zarówno przepis regulujący tzw. bezpośredni zakaz reformationis in peius (art. 434 § 1 k.p.k.), jak i przepis regulujący tzw. pośredni zakaz reformationis in peius (art. 443 k.p.k.), zamieszczone zostały w dziale IX (zatytułowanym: "Postępowanie odwoławcze"), w rozdziale 48 (zatytułowanym: "Przepisy ogólne"). Tego typu systematyka nie pozostawia najmniejszych wątpliwości, iż przepisy zawarte w tym rozdziale dotyczą zarówno postępowania apelacyjnego, jak i zażaleniowego. Pomimo to, iż w treści art. 434 § 1 k.p.k. mowa jest o "sądzie odwoławczym", ustawowa klauzula, zawarta w art. 465 § 1 k.p.k., zgodnie z którą "przepisy dotyczące zażaleń na postanowienia sądu, stosuje się odpowiednio do zażaleń na postanowienia prokuratora i prowadzącego dochodzenie" wskazuje, że zakaz reformationis in peius wyrażony w art. 434 § 1 k.p.k. obowiązuje także w odniesieniu do postanowień wydanych przez organy wymienione w art. 465 § 1 k.p.k.

W treści art. 443 k.p.k. ustawodawca użył zaś sformułowania zbiorczego "w razie przekazania sprawy do ponownego rozpoznania...", nie specyfikując, w wyniku wydania orzeczenia, przez jaki organ następuje owo przekazanie sprawy.

Zgodnie z regułą lege non distinguente nec nostrum est distinguere , dyrektywę zawartą w przepisie art. 443 k.p.k. należy odnieść zatem zarówno do przekazania wynikającego z postanowienia organu sądowego, jak i organów, o których mowa była przy omawianiu bezpośredniego zakazu reformationis in peius.

Ponieważ przez orzeczenie "surowsze niż uchylone" należy rozumieć każde orzeczenie zawierające rozstrzygnięcia mniej korzystne pod względem skutków prawnych niż rozstrzygnięcia zawarte w tym orzeczeniu, które zostało uchylone, a zatem odpadła także konieczność wywodzenia, iż "odpowiednie" stosowanie przepisu o tzw. pośrednim zakazie reformationis in peius w postępowaniu przygotowawczym nakazuje odnieść sformułowanie dotyczące zakazu wymierzenia surowszej kary do dolegliwości stanowiących istotę postępowania przygotowawczego.

Zgodnie z art. 71 § 3 k.p.k., jeżeli kodeks ten używa w znaczeniu ogólnym określenia "oskarżony" (tak jak czyni to w art. 434 § 1 i art. 443 k.p.k.), odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego.

Przeprowadzona wykładnia systemowa prowadzi zatem do niewątpliwego wniosku, że zakaz reformationis in peius, przewidziany w art. 434 § 1 oraz w art. 443 k.p.k., obowiązuje także w postępowaniu przygotowawczym w sytuacji, gdy postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia albo o jego umorzeniu zostało zaskarżone wyłącznie na korzyść podejrzanego. Uchylenie w takiej sytuacji zaskarżonego postanowienia i wskazanie kierunków uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia może mieć na uwadze wyłącznie poprawienie niekorzystnej dla podejrzanego decyzji, a organ uzupełniający postępowanie nie może pogorszyć sytuacji podejrzanego. W takiej sytuacji instancja ad quem nie może nakazać wniesienia aktu oskarżenia nawet wówczas, gdy zaskarżone orzeczenie jest niezasadne.

Uchwała SN z dnia 26 września 2002 r., I KZP 23/02

Standard: 25833 (pełna treść orzeczenia)