Pojęcie zbrodni przeciwko ludzkości
Zbrodnia przeciwko ludzkości (art. 118a k.k.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Pojęcie „zbrodni przeciwko ludzkości”, o jakim mowa w art. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2021 r., poz. 177), obejmuje także jednokrotne zachowanie sędziego, nawet związane z jego orzekaniem, stanowiące zbrodnię komunistyczną, określoną w art. 2 ust. 1 powołanej ustawy, jeżeli zostało popełnione jako element rozległego i świadomego prześladowania z powodu przynależności osób prześladowanych do określonej grupy narodowościowej, politycznej, społecznej, rasowej lub religijnej, a sędzia ten co najmniej aprobował taki sposób realizacji polityki władz państwa i brał tym samym świadomie czynny udział w prześladowaniach.
Pojęcie „zbrodni przeciwko ludzkości”, o jakim mowa w art. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. z 2021 r., poz. 177), obejmuje także jednokrotne zachowanie sędziego, nawet związane z jego orzekaniem, stanowiące zbrodnię komunistyczną, określoną w art. 2 ust. 1 powołanej ustawy, jeżeli zostało popełnione jako element rozległego i świadomego prześladowania z powodu przynależności osób prześladowanych do określonej grupy narodowościowej, politycznej, społecznej, rasowej lub religijnej, a sędzia ten co najmniej aprobował taki sposób realizacji polityki władz państwa i brał tym samym świadomie czynny udział w prześladowaniach.
W piśmiennictwie wskazuje się natomiast, iż sposób zredagowania przepisu art. 3 ustawy o IPN prowadzi do wniosku, iż „działanie sprawcy jest umieszczone w pewnym kontekście, z którego istnienia musi on zdawać sobie sprawę. Razem z powstaniem w umyśle sprawcy świadomości tego kontekstu dochodzi do wytworzenia się zamiaru bezpośredniego obejmującego znamiona określonego czynu” (por. T. Iwanek, op.cit., s. 193). Z perspektywy strony podmiotowej czynu za wystarczające uznaje się również, że „sprawca obejmuje swoją świadomością (choć niekoniecznie wolą) kontekst sytuacyjny, w jakim działa, że jego działania są elementem rozległego i systematycznego ataku” (por. Przemysław Domagała, Międzynarodowa Konwencja ONZ w sprawie ochrony wszelkich osób przed wymuszonym zaginięciem. Perspektywa polska 2017, wyd. 1, Legalis). Istoty czynu zbrodni przeciwko ludzkości nie może zatem zrealizować sprawca, który mylnie wyobraża sobie otaczającą go rzeczywistość, nie wiedział o celu zamachu bądź zdawał sobie z niego sprawę w minimalnym stopniu. Koniecznym jest, aby był on w stanie „dokonać oceny polityki państwa lub organizacji i zgodnie z nią podejmować decyzje. Oznacza to zatem, że musi on świadomie podjąć ryzyko udziału w wykonaniu ataku, świadomie dokonać swoich czynów w jego kontekście albo musi wiedzieć o ryzyku zaistnienia takiego ataku, niezależnie od ilości i szczegółów podsiadanych informacji”, przy czym „nie budzi wątpliwości, że wiedza sprawcy może być oparta nie tylko na faktach, ale także i domysłach” (por. M. Paszko, Problemy wykładnicze wybranych znamion zbrodni przeciwko ludzkości, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny I Socjologiczny Rok LXXXIV – zeszyt 1 – 2022, s. 45).
Uchwała SN z dnia 19 września 2023 r., II ZZP 2/22
Standard: 88628 (pełna treść orzeczenia)
Art. 3 Ustawy o IPN za zbrodnię przeciwko ludzkości nakazuje traktować w szczególności zbrodnie (ludobójstwa w rozumieniu Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa przyjętej w dniu 9.12.1948 r., także poważne prześladowania z powodu przynależności osób prześladowanych do określonej grupy narodowościowej, politycznej, społecznej, rasowej lub religijnej, jeżeli były dokonywane przez funkcjonariuszy publicznych albo przez nich inspirowane lub tolerowane.
Samo uznanie, iż postawa (czyny) oskarżonego wypełniają znamiona cytowanej wyżej ustawowej definicji tzw. zbrodni przeciwko ludzkości samo w sobie nie przesądza jeszcze o tym, że czyny te nie podlegają przedawnieniu na ogólnych zasadach. W świetle bowiem treści art. 4 ustawy o IPN nie ulegają przedawnieniu jedynie takie czyny popełnione w okresie od 8.11.1917 r. do 31.07.1990 r. na osobach narodowości polskiej lub obywateli polskich innych narodowości, które stanowią zbrodnie przeciwko ludzkości w rozumieniu prawa międzynarodowego. Inaczej rzecz ujmując dla wykluczenia istnienia ujemnej przesłanki odwoławczej w postaci przedawnienia karalności, warunkiem sine qua non jest ustalenie, czy zachowania przypisane oskarżonemu poza tym, że spełniają kryteria definicji zbrodni przeciwko ludzkości w rozumieniu art. 3 ustawy o IPN – ie wypełniają również cechy zbrodni przeciwko ludzkości według definicji, przyjmowanej w prawie międzynarodowym.
Regulacje szeroko rozumianego prawa międzynarodowego, podobnie jak ustawodawstwo polskie (poza ustawą o IPN) nie zawierają jednoznacznej definicji analizowanego pojęcia. Tym nie mniej jednak z pewnością rzeczowe i syntetyczne rozważania, w tym przedmiotowe oraz wskazówki, które pozwalają na ustalenie przybliżonych granic tego pojęcia zawiera uchwała SN składu 7 sędziów z 14.10.2015 r. (I KZP 7/15). Jak się wydaje spośród przeanalizowanych w niej konwencji i umów międzynarodowych, na użytek niniejszej sprawy istotne wydają się być kryteria wskazane w Rzymskim Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK), sporządzonym w Rzymie dnia 17.07.1998 r. Według brzmienia jego art. 7 ust. 1 przyjęto, iż za zbrodnie przeciwko ludzkości należy uznawać popełnione w ramach rozległego lub systematycznego świadomego ataku skierowanego przeciwko ludności cywilnej m.in…. eksterminację, uwiezienie lub inne dotkliwe pozbawienie wolności fizycznej z naruszeniem podstawowych reguł prawa międzynarodowego, tortury prześladowania jakiejkolwiek możliwie do zidentyfikowania grupy lub zbiorowości z powodów politycznych, rasowych, narodowych, etnicznych, kulturowych, religijnych lub innych powodów powszechnie uznanych za niedopuszczalne na podstawie prawa międzynarodowego…, inne nieludzkie czyny o podobnym charakterze celowo powodujące ogromne cierpienia lub poważne uszkodzenia ciała albo zdrowia psychicznego lub fizycznego.
Odnosząc się do przytoczonego zapisu podkreślić należy, iż owe sformułowanie Statutu w żaden sposób, w zakresie w jakim pozwala działanie związane z szeroko rozumianym pozbawieniem wolności człowieka uznać w kategorii zbrodni przeciwko ludzkości, z całą pewnością nie uzależnia postrzegania go w tej kategorii od długości okresu trwania bezprawnej izolacji. Wydaje się, że ciężar znaczenia i wagi samego faktu pozbawienia wolności został przesunięty tu w kierunku takich kryteriów, jak jego masowość (liczba osób pozbawionych wolności w realizacji rozległego lub systematycznego ataku na określoną grupę, czy też zwłaszcza waga i charakter praw osób izolowanych, naruszonych przez fakt bezprawnego pozbawienia ich wolności).
W świetle powyższego w pełni uprawniona wydaje się być konstatacja, iż każde (nawet krótkotrwałe pozbawienie wolności) jeżeli jest wynikiem stosowanego na masową skalę dla realizacji określonych celów politycznych i społecznych prześladowania określonych grup ludzkości przez organy państwa (ich przedstawicieli), połączone z oczywistym naruszaniem podstawowych praw jednostki oraz powodujące wymierne cierpienia nie tylko fizyczne, ale także natury psychicznej może być uznane za spełniające kryteria zbrodni przeciwko ludzkości w aspekcie regulacji zawartych w aktach prawa międzynarodowego.
Wyrok SO w Białymstoku z dnia 18 października 2016 r., VIII Ka 414/16
Standard: 6330 (pełna treść orzeczenia)