Skarga - kwalifikowany środek ochrony praw i wolności

Ocena dopuszczalności zainicjowania procedur przed organami państwa, w tym procedur sądowych, zapobiega przejmowaniu przez państwo od jednostek, w sposób naturalny leżącego po ich stronie, obowiązku troski o własne sprawy życiowe (zob. np. wyrażona we wstępie do Konstytucji zasada pomocniczości państwa). Dotyczy to w szczególności nieuruchamiania nadzwyczajnych środków ochrony wolności i praw człowieka i obywatela, tak długo, jak dla jednostki dostępne są zwykłe mechanizmy ochrony prawnej. Jest to również konieczne dlatego, że najczęściej takie "zwykłe" środki są bardziej adekwatnymi mechanizmami ochrony konkretnych wolności i praw, niż z natury rzeczy, mechanizmy o charakterze bardziej ogólnym. Tak właśnie sprawa przedstawia się w przypadku skargi konstytucyjnej jako kwalifikowanego środka ochrony wolności lub praw konstytucyjnych człowieka i obywatela (art. 79 ust. 1 Konstytucji), w stosunku do sądowego mechanizmu ochrony tychże praw (art. 45 ust. 1 w związku z art. 77 ust. 2).

Jednym z wymogów skargi konstytucyjnej określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji jest konieczność, aby na podstawie zakwestionowanych przepisów sąd albo organ administracji publicznej "orzekł ostatecznie" o konstytucyjnych wolnościach, prawach bądź obowiązkach skarżącego. Powyższy wymóg świadczy o subsydiarnym charakterze skargi konstytucyjnej, która nie może być wniesiona ani rozpoznana, jeżeli w sposób ostateczny nie rozstrzygnięto o sytuacji prawnej skarżącego.

Postanowienie TK z dnia 4 kwietnia 2012 r., SK 7/10, OTK-A 2012/4/43

Standard: 2951 (pełna treść orzeczenia)

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie stwierdzał w swym orzecznictwie, że instytucja skargi konstytucyjnej ma charakter środka ochrony podstawowych praw i wolności zagwarantowanych w Konstytucji. Dlatego też przy rozpatrywaniu skarg konstytucyjnych szczególnie istotne wydaje się zwrócenie uwagi na zabezpieczenie interesów prawnych skarżących. Możliwe jest to jednak dopiero po wykazaniu przez nich minimalnej choćby staranności w trosce o zabezpieczenie tychże interesów. Poziom tej staranności został wyznaczony przez określenie wymogów dopuszczalności wniesienia skargi konstytucyjnej. Trybunał wielokrotnie podkreślał, że "skarga ta nie może być wykorzystywana jako instrument służący korygowaniu zaniedbań popełnionych w postępowaniu poprzedzającym jej wniesienie" (postanowienia z 16 października 2002 r., sygn. SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77 oraz 17 marca 1998 r., sygn. Ts 27/97, OTK ZU nr 2/1998, poz. 20). Skarga konstytucyjna, stanowiąca w istocie zarzut przeciw prawu, jest ultima ratio - ostatnią szansą dochodzenia praw i wolności naruszonych przez zastosowanie kwestionowanego w skardze przepisu. Skarga konstytucyjna nie może jednak zastępować zwykłych środków odwoławczych czy środków zaskarżenia (zob. postanowienie TK w sprawie o sygn. SK 10/06). Poza oceną Trybunału Konstytucyjnego muszą zatem z konieczności pozostawać również te sytuacje, w których utrata prawa do rozpoznania skargi konstytucyjnej następuje w rezultacie uchybień popełnionych przez skarżącego na wcześniejszych etapach postępowania.

Postanowienie TK z dnia 3 lipca 2007 r., SK 4/07, OTK-A 2007/7/83

Standard: 2952 (pełna treść orzeczenia)