Nieumyślność nadużycia zaufania (art 296 § 4 k.p.k.)

Konstrukcja występku polegającego na nadużyciu zaufania z art. 296 k.k. zakłada, że w przypadku jego typu nieumyślnego istnieje pewien zakres dopuszczalnego ryzyka w ramach, którego nie stanowi czynu zabronionego zachowanie, jakiego skutkiem jest spowodowanie szkody mniejszej niż znaczna. Zachowanie oskarżonej nie wyczerpywałoby znamion czynu zabronionego gdyby więc dopuściła się go nieumyślnie, a wartość powstałej szkody była nie większa niż 200 000 zł. 11.

Oskarżona miała zatem prawo zakładać, że wycena robót, jaką dysponowała jest prawidłowa, a zatem jej odpowiedzialność karana w perspektywie obiektywnego przypisania skutku zależna jest również od obiektywnej ex ante przewidywalności znacznego prawdopodobieństwa powstania szkody w rozmiarach wykraczających poza dopuszczalne przez przepis art. 296 k.k. ryzyko.

Nie ulega wątpliwości, że sama obiektywna przewidywalność wystąpienia skutku nie jest jeszcze wystarczająca, bowiem w perspektywie przestępstw skutkowych chodzi o przewidywalność znacznego, a nie jakiegokolwiek stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia skutku. Podobnie samo naruszenie reguł ostrożności nie wystarczy dla przypisania sprawcy odpowiedzialności za skutek, o ile rezultatem tego naruszenia nie jest istotne zwiększenie ryzyka wystąpienia skutku.

W przypadku przyczynienia się w płaszczyźnie normatywnej, a nie tylko empirycznej, a więc poprzez naruszenie określonych reguł ostrożności, osoby trzeciej do negatywnego skutku, odpowiedzialność karna oskarżonej, której spowodowanie takiego skutku się zarzuca, a która o naruszeniu tych reguł przez osobę trzecią nie wiedziała, ogranicza się do wpływu, wywołanego wyłącznie jej zachowaniem, na powstanie takiego skutku. Wpływ taki oceniać należy z perspektywy reguł ostrożności, jakie naruszyła oskarżona oraz możliwych do przewidzenia konsekwencji takiego naruszenia. Ocena taka może wykluczyć odpowiedzialność karną oskarżonej jeżeli jej zachowanie nie było wystarczające do realizacji znamion czynu zabronionego, a w okolicznościach niniejszej sprawy do spowodowania szkody w wysokości co najmniej znacznej.

Wyrok SA w Warszawie z dnia 16 grudnia 2021 r., II AKa 149/21

Standard: 78385 (pełna treść orzeczenia)

Klauzula nieumyślności zawarta w art. 296 § 4 obejmuje obie odmiany tej postaci strony podmiotowej, czyli tzw. świadomą nieumyślność oraz tzw. nieświadomą nieumyślność. W obu sytuacjach sprawca nie chce ani też nie godzi się na to, że jego zachowanie może stanowić realizację znamion przestępstwa, jednak realizuje znamiona nieumyślnie na skutek naruszenia obowiązujących w danej dziedzinie zasad ostrożnego postępowania. Błąd leżący u podłoża nieumyślności może w tym przypadku odnosić się zarówno do skutku stanowiącego znamię przestępstwa nadużycia zaufania, jak i do znamienia czynnościowego "nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązku".

W pierwszym przypadku sprawca dopuszcza się umyślnego nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązku, natomiast nieumyślnością objęty jest skutek w postaci wyrządzenia szkody majątkowej.

W drugim przypadku nieumyślność zachowania może polegać na braku świadomości sprawcy, że ciążą na nim określone obowiązki lub że ma określone uprawnienia, albo na braku świadomości, że przez swoje zachowanie nadużywa udzielonych mu uprawnień lub nie dopełnia ciążących na nim obowiązków, przy pełnej świadomości zakresu ciążących na nim obowiązków oraz posiadanych przez niego uprawnień.

Wyrok SA we Wrocławiu z dnia 4 czerwca 2019 r., II AKa 146/19

Standard: 25887 (pełna treść orzeczenia)

Przyjęta przez ustawodawcę technika legislacyjna przy konstruowaniu typu nieumyślnego z § 4 art. 296 kk wprost wskazuje, że nieumyślność działania może odnosić się tylko do dwóch odmian przestępstwa nadużycia zaufania tj. podstawowej z art. 296 § 1 oraz kwalifikowanej z art. 296 § 3, różniących się wielkością wyrządzonej przez działającego szkody. Taka technika legislacyjna sprawia, że kwalifikacja prawna ma charakter złożony i w każdym przypadku przyjęcia nieumyślności konieczne jest powołanie w podstawie skazania dwóch przepisów art. 296 k.k., tj. art. 296 § 4 oraz odpowiednio art. 296 § 1 lub art. 296 § 3 k.k..

Wyrok SA w Katowicach z dnia 23 stycznia 2019 r., II AKa 489/18

Standard: 76126 (pełna treść orzeczenia)