Tłumaczenie aktu oskarżenia jako wymóg formalny aktu oskarżenia
Formalna kontrola aktu oskarżenia (art. 337 § 1 k.p.k.) Prawo oskarżonego do pomocy tłumacza, zasada lojalności (art. 72 k.p.k.) Prawo do tłumaczenia pisemnego "istotnych dokumentów" (art. 3 D. 2010/64)
Zgodnie z art. 6 ust. 3 EKPC każdy oskarżony ma prawo do „niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżeniu”. Gwarancje przewidziane w art. 6 ust. 1 i 3 EKPC mają zastosowanie do każdego „oskarżonego” w autonomicznym rozumieniu tego pojęcia na gruncie EKPC. „Oskarżenie w […] sprawie karnej” ma miejsce wówczas, gdy właściwe organy oficjalnie oskarżają daną osobę lub gdy jest ona w istotny sposób dotknięta działaniami podejmowanymi przez te organy z powodu podejrzeń, jakie na tej osobie ciążą. Tak więc w szczególności osoba, która została zatrzymana, ponieważ jest podejrzana o popełnienie przestępstwa, może być uważana za osobę „oskarżoną o popełnienie przestępstwa” i domagać się ochrony z art. 6 EKPC (wyrok ETPC z dnia 12 maja 2017 r. w sprawie Simeonovi przeciwko Bułgarii).
Zgodnie z orzecznictwem ETPC w dziedzinie prawa karnego dokładne i kompletne informacje na temat zarzutów ciążących na oskarżonym, a zatem kwalifikacja prawna, którą sąd mógłby wobec niego przyjąć, stanowi podstawowy warunek zapewnienia rzetelności postępowania. Prawo do otrzymania informacji o istocie i przyczynie oskarżenia należy rozważać w świetle prawa oskarżonego do przygotowania obrony (wyrok ETPC z dnia 25 marca 1999 r. w sprawie Pélissier i Sassi przeciwko Francji).
Powiadomienie osoby o wszczętym przeciwko niej postępowaniu stanowi akt prawny o takim znaczeniu, że musi on spełniać wymogi formalne i materialne odpowiednie do zapewnienia skutecznego wykonywania praw oskarżonego, i że w tym względzie nie może wystarczyć otrzymanie niedokładnego powiadomienia w sposób nieurzędowy (wyrok ETPC z dnia 1 marca 2006 r. w sprawie Sejdovic przeciwko Włochom).
Rzetelny charakter postępowania oznacza, że każda osoba powinna być w stanie zrozumieć skierowane przeciwko niej oskarżenie, aby móc się bronić. Osoba, która nie mówi językiem postępowania karnego toczącego się wobec niej lub go nie rozumie i która nie skorzystała z pomocy językowej umożliwiającej jej zrozumienie wysuwanych przeciwko niej oskarżeń, nie może być uznana za osobę, która była w stanie wykonać przysługujące jej prawo do obrony.
Tę podstawową gwarancję realizuje w szczególności prawo do tłumaczenia ustnego przewidziane w art. 2 dyrektywy 2010/64, który przewiduje w odniesieniu do każdego przesłuchania lub każdej rozprawy w postępowaniu karnym, że osobom podejrzanym lub oskarżonym, które nie mówią w języku danego postępowania karnego lub go nie rozumieją, zapewnia się niezwłocznie tłumaczenie ustne, a także prawo do tłumaczenia istotnych dokumentów, o którym mowa w art. 3 tej dyrektywy.
W przypadku zatrzymania lub aresztowania osób podejrzanych lub oskarżonych art. 4 dyrektywy 2012/13 zobowiązuje państwa członkowskie do przekazania im pisemnego pouczenia, między innymi, o prawach procesowych wymienionych w art. 3 tej dyrektywy.
Art. 2 ust. 5 dyrektywy 2010/64, art. 4 ust. 5 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 2012/13 w świetle art. 48 ust. 2 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie temu, by dana osoba została osądzona w trybie zaocznym, podczas gdy ze względu na nieadekwatne tłumaczenie ustne nie została ona poinformowana o oskarżeniu w zrozumiałym dla niej języku lub gdy niemożliwe jest ustalenie jakości zapewnionego tłumaczenia ustnego, a tym samym ustalenie, że osoba ta została poinformowana o oskarżeniu w języku dla niej zrozumiałym.
Wyrok TSUE z dnia 23 listopada 2021 r., C-564/19
Standard: 84348 (pełna treść orzeczenia)
Warunki formalne aktu oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego są wyczerpująco unormowane w art. 332, 333 i 335 § 2 k.p.k., a także, zważywszy, że akt oskarżenia jest pismem procesowym - w art. 119 k.p.k. Z żadnego z tych przepisów nie wynika, by tłumaczenie miało stanowić wymóg formalny aktu oskarżenia. Należy przy tym zauważyć, że warunki formalne subsydiarnego aktu oskarżenia są ograniczone do wymienionych w art. 332 i 333 § 1 k.p.k. (art. 55 § 2 k.p.k.), a w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego - do określonych w art. 487 k.p.k. W obu tych postępowaniach, wszczynanych przez oskarżyciela innego niż publiczny, dodatkowym warunkiem formalnym skutecznego wniesienia aktu oskarżenia jest złożenie dowodu wpłacenia do kasy sądowej zryczałtowanej równowartości wydatków (art. 621 k.p.k. i art. 640 k.p.k.).
Zgodnie z art. 337 § 1 k.p.k., jeżeli akt oskarżenia w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego nie odpowiada warunkom formalnym wymienionym w art. 119, 332, 333 lub 335, a także gdy nie zostały spełnione wymogi wymienione w art. 334, prezes sądu zwraca go oskarżycielowi w celu usunięcia braków w terminie 7 dni. Norma ta znajduje odpowiednie zastosowanie także w wypadku wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia, w którym oskarża się zawsze o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego (art. 53 k.p.k.). Oznacza to, że przepisami regulującymi tryb usuwania braków formalnych aktu oskarżenia są te, które zamieszczono w art. 337 k.p.k., jako stanowiące lex specialis wobec trybu unormowanego w art. 120 k.p.k. Ten ostatni znajduje zastosowanie tylko wtedy, gdy akt oskarżenia nie spełnia ogólnych warunków pisma procesowego lub brak polega na niezłożeniu opłaty albo upoważnienia do wniesienia aktu oskarżenia.
Z przytoczonych uregulowań wynika, że w żadnym z przepisów postępowania karnego nie formułuje się wymogu dołączenia przez oskarżyciela tłumaczenia aktu oskarżenia dla oskarżonego niewładającego językiem polskim. A skoro tak, to należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie nie było podstaw do wzywania do dołączenia tłumaczenia aktu oskarżenia w celu usunięcia braku formalnego
Jeśli natomiast zważyć, że w myśl art. 72 § 3 k.p.k. oskarżonemu niewładającemu w wystarczającym stopniu językiem polskim doręcza się akt oskarżenia wraz z tłumaczeniem, to norma ta oznacza, iż konieczność sporządzenia tłumaczenia aktualizuje się wtedy, gdy powinno nastąpić doręczenie jego odpisu.
Zgodnie z art. 338 § 1 k.p.k. o doręczeniu aktu oskarżenia decyduje prezes sądu lub referendarz sądowy, jeżeli stwierdzi, że odpowiada on warunkom formalnym. Oznacza to, że powinność uzyskania tłumaczenia obciąża zawsze sąd, jako organ, który po kontroli wstępnej aktu oskarżenia decyduje o jego doręczeniu stronom. Potwierdza ten wniosek treść art. 204 § 2 k.p.k., w którym stanowi się, między innymi, że należy wezwać tłumacza, jeżeli zachodzi potrzeba przełożenia na język obcy pisma sporządzonego w języku polskim, a więc również aktu oskarżenia podlegającego doręczeniu osobie niewładającej tym językiem. Stylistyka tego przepisu wskazuje jednoznacznie, że norma w nim zawarta jest adresowana do organu prowadzącego postępowanie, a nie do stron.
Dalszych argumentów potwierdzających pośrednio, że zlecenie sporządzenia tłumaczenia aktu oskarżenia należy do sądu właściwego do rozpoznania sprawy, dostarczają przepisy o kosztach procesu. W art. 616 § 2 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 618 § 1 pkt 7 k.p.k. należności tłumaczy zostały zaliczone do wydatków ponoszonych przez Skarb Państwa od chwili wszczęcia postępowania, a tym samym wchodzą w skład kosztów sądowych. W myśl art. 619 § 1 k.p.k. wszelkie wydatki związane z postępowaniem wykłada tymczasowo Skarb Państwa, ale nie ma podstawy do zasądzenia należności tłumaczy na podstawie art. 627 k.p.k. w razie skazania oskarżonego, skoro w art. 72 § 1 k.p.k. przyznaje się oskarżonemu prawo do korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza. Właśnie dlatego w art. 619 § 3 k.p.k. stanowi się, że Skarb Państwa ponosi koszty związane z udziałem w postępowaniu tłumacza w zakresie koniecznym dla zapewnienia oskarżonemu jego prawa do obrony. A jeśli tak, to żaden inny podmiot uczestniczący w postępowaniu nie ponosi kosztów tłumacza, o ile tylko są one związane z realizacją jego prawa do obrony.
Przepisy regulujące ponoszenie przez Skarb Państwa wydatków na należności tłumaczy w zakresie koniecznym dla zapewnienia oskarżonemu jego prawa do obrony w postępowaniu karnym stanowią lex specialis w stosunku do norm nakazujących obciążenie skazanego wydatkami ponoszonymi tymczasowo przez Skarb Państwa (K. Witkowska: Tłumacz w postępowaniu karnym, Prok. i Pr. 2014, nr 1).
Postanowienie SN z dnia 24 sierpnia 2016 r., V KK 67/16
Standard: 25519 (pełna treść orzeczenia)