Odpowiednie stosowanie w postępowaniu odwoławczym przepisów o kosztach za postępowanie przed sądem I instancji (art. 634 k.p.k.)

W przypadku uchylenia orzeczenia wskutek środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego, pośredni zakaz reformationin in peius nie obejmuje swym zakresem także i opłat sądowych w ponownym postępowaniu. Co do zasady opłat sądowych nie można nawet identyfikować z karą w sensie kryminalnym, gdyż funkcje opłat są zupełnie inne.

W zakresie unormowań ustawowych dotyczących ponoszenia ciężaru kosztów postępowania odwoławczego, racjonalny ustawodawca przewidział tylko dwa warianty:

1) kiedy apelacja nie została uwzględniona, bądź

2) kiedy została uwzględniona w całości (vide postanowienie SN z dnia 11 czerwca 2003 r., IV KKN 129/00).

W przypadku wydania przez sąd odwoławczy orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, czyli - tak jak w przedmiotowej sprawie - in concreto utrzymania w mocy zaskarżonego wyroku sądu pierwszej instancji, wydanego w trybie in absentia, względnie wydania orzeczenia kończącego postępowanie w innej sprawie (utrzymującego w mocy lub zmieniającego zaskarżone orzeczenie) - do kosztów procesu za postępowanie odwoławcze stosuje się odpowiednio przepisy o kosztach za postępowanie przed sądem pierwszej instancji (arg. ex art. 634 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s.).

Jurydyczna specyfika procesu karnego przed sądem ad quem powoduje, że ta ogólna reguła ponoszenia kosztów podlega modyfikacji, wynikającej z normatywnej regulacji art. 635-637 k.p.k., zaś w pozostałym zakresie stosuje się m.in. przepisy art. 627-632 k.p.k., a więc zasadę, że każdy, kto przez swój czyn spowodował postępowanie karne, obowiązany jest do poniesienia adekwatnych kosztów tego postępowania, chyba, że został uniewinniony, lub postępowanie umorzono.

W orzecznictwie aprobowany jest pogląd, że dopiero wniesienie przez stronę "zasadnego", nawet "tylko częściowo" środka odwoławczego, nie powinno powodować skutków dla niej niekorzystnych - w postaci nałożenia obowiązku uiszczenia odrębnej opłaty za drugą instancję (vide postanowienie SN z dnia 28 marca 2000 r., IV KKN 599/99).

Nie sposób przyjąć, że adekwatne standardy spełnia lakoniczny passus: "orzeczenie o kosztach sądowych za postępowanie odwoławcze uzasadniają (...)" in concreto same przywołane przepisy z rozdziału 70 k.p.k. ("Zasądzanie kosztów procesu") i to w sytuacji, gdy uprzednio sąd meriti dokładnie zwerbalizował te przesłanki, dla których zastosował regulację z art. 624 § 1 k.p.k. z zw. z art. 113 § 1 k.k.s., zaś następnie, w trybie in absentia, rozstrzygnięcie to zaaprobowała instancja ad quem. Aczkolwiek art. 6 Europejskiej Konwencji nie gwarantuje prawa do zwolnienia od kosztów, jednakże, zdaniem Trybunału, państwa-strony muszą dbać o to, aby z powodów ekonomicznych nie uniemożliwiać korzystania z prawa do sądu (vide sprawa Airey przeciwko Irlandii, wyrok ETPCz z dnia 9 października 1979 r. - L. Garlicki (red.): Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Komentarz, t.1, W-wa 2010, s. 307). W tym kontekście, owo bliżej "nieuzasadnione" obciążenie oskarżonego nieproporcjonalnie wysokimi kosztami sądowymi postępowania odwoławczego, przy braku wskazania jakichkolwiek nowych, istotnych okoliczności rzutujących na jego sytuację np. materialną, nawet mimo wyłączenia zakazu reformationis in peius (w odniesieniu do kosztów ponowionego postępowania odwoławczego), de facto może być traktowane jako sui generis "kara" za wniesienie quasi-sprzeciwu z art. 177 k.k.s., co jest oczywiście sprzeczne z postulatem zapewnienia każdemu oskarżonemu swobody w podejmowaniu decyzji o wniesieniu środka zaskarżenia.

Wynikający z treści art. 6 ust. 1 EKPC standard rzetelnego procesu (fair trial), obejmuje także postępowanie odwoławcze (vide np. wyrok SN z dnia 24 czerwca 2009 r., IV KK 28/09), zaś jednym z wyznaczników tego standardu jest właśnie wyraźne wskazanie przez sąd zrozumiałych (także dla stron) przesłanek rozstrzygnięcia, co in concreto w relacji do kosztów sądowych postępowania odwoławczego, niestety nie miało miejsca.

 Wyrok SN z dnia 1 października 2015 r., II KK 124/15

Standard: 25556 (pełna treść orzeczenia)