Oznaczenie wyroku i zakresu zaskarżenia (art. 368 § 1 pkt 1 i 5 k.p.c.)

Jak każda czynność procesowa, także czynność zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji apelacją musi spełniać, poza wymaganiami co do czasu i miejsca dokonania, również wymagania co do formy (wymagania formalne), w tym te wynikające z art. 368 § 1 pkt 1 i 5 k.p.c., tj. oznaczenie wyroku, od którego jest wniesiona, ze wskazaniem, czy jest on zaskarżony w całości, czy w części oraz wniosek o zmianę lub o uchylenie wyroku z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia. Celem oznaczenia zaskarżonego orzeczenia jest to, aby nie było wątpliwości zarówno co do rodzaju tego orzeczenia (może to decydować o dopuszczalności środka zaskarżenia), jak i co do tego, o jakie konkretne orzeczenie chodzi (w jakiej sprawie zostało ono wydane). Potrzeba tego wskazania wiąże się z granicami dopuszczalnego rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji (art. 378 § 1 k.p.c.) oraz wyznaczeniem zakresu (przy częściowym zaskarżeniu), w którym wyrok sądu pierwszej instancji się uprawomocnił (art. 363 § 3 k.p.c.).

Wymagania, jakim powinna odpowiadać apelacja, niewątpliwie zmierzają do usprawnienia postępowania apelacyjnego, niemniej jednak nie mogą być one traktowane w sposób zbyt formalistyczny, uniemożliwiający w istocie merytoryczne rozpoznanie sprawy. Wykładając ten przepis, należy mieć na względzie art. 176 ust. 1 Konstytucji RP, wyrażający zasadę co najmniej dwuinstancyjnego postępowania sądowego.

Granic apelacji nie można utożsamiać z granicami zaskarżenia. Poza granice zaskarżenia sąd drugiej instancji nie może wykroczyć. Związanie sądu drugiej instancji w aspekcie przedmiotowym oznacza niedopuszczalność takiego rozpoznania apelacji, które dotyczyłoby niezaskarżonej części orzeczenia. Jeżeli zatem skarżący żąda uchylenia lub zmiany części orzeczenia, sąd nie może uchylić lub zmienić całego orzeczenia sądu pierwszej instancji. Oznacza to, że podniesione w apelacji zarzuty i wnioski nie wyznaczają jej granic.

Bywa jednak, że formułowane przez skarżącego w apelacji wnioski co do żądanej zmiany bądź uchylenia zaskarżonego wyroku nie są odpowiednio skorelowane ze wskazanym zakresem zaskarżenia wyroku. Przykładowo, strona wskazuje, że zaskarża cały wyrok, chociaż częściowo jest on dla niej korzystny, a we wniosku apelacyjnym domaga się uchylenia bądź zmiany zaskarżonego wyroku sądu pierwszej instancji jedynie w części, w której sprawę przegrała.

Do rozbieżności omawianych elementów konstrukcyjnych apelacji może dojść także w przeciwnym kierunku. W takich przypadkach, skoro wnioski apelacji są węższe od wskazanego zakresu zaskarżenia, względnie odwrotnie – przekraczają wskazany zakres zaskarżenia wyroku sądu pierwszej instancji – powstaje wątpliwość co do rzeczywistego zakresu zaskarżenia wyroku sądu pierwszej, a tym samym granic apelacji. Jeżeli wcześniej przewodniczący nie wykazał inicjatywy, to musi zareagować sąd. Granice apelacji mają być uściślone, stąd należy wezwać skarżącego do usunięcia braku formalnego apelacji, względnie – jeżeli to możliwe – sąd ustali te granice w drodze interpretacji treści całej apelacji.

Niedopełnienie wymagań określonych w art. 368 § 1 k.p.c., którym powinna odpowiadać apelacja, nie wyklucza bowiem w okolicznościach danego przypadku uznania, że wystąpiła oczywista niedokładność apelacji, która nie stanowi przeszkody do nadania jej biegu, a w konsekwencji do jej rozpoznania. W sytuacji, gdy nawet bez szczegółowego badania treści apelacji wynika z niej w sposób jednoznaczny zakres zaskarżenia oraz wnioskowanej zmiany lub uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji, oznaczenie w apelacji tego wyroku z pominięciem samodzielnego, odrębnego określenia zakresu jego zaskarżenia oraz niewskazanie wprost zakresu żądanej zmiany lub uchylenia tego orzeczenia, a także ewentualne niedokładności w tym zakresie należy oceniać jako oczywiste omyłki w sformułowaniu elementów apelacji określonych w art. 368 § 1 pkt 1 i 5 k.p.c.

Wyrok SN z dnia 20 marca 2019 r., I PK 266/17

Standard: 25249 (pełna treść orzeczenia)

Dopełnienie wymagań formalnych apelacji determinuje dopuszczalność jej rozpoznania przez sąd II instancji oraz określa zakres rozpoznania. Wśród tych wymagań apelacji wyróżniane są wymagania zwykłe (art. 368 § 1 i 2) oraz tzw. konstrukcyjne, które decydują o tym, że dany środek zaskarżenia ma cechy przypisane apelacji przez ustawę (art. 368 § 1 pkt 1-5).

Do warunków konstrukcyjnych należy także obowiązek zamieszczenia w apelacji wniosku o zmianę lub uchylenie wyroku (postanowienia co do istoty sprawy) z zaznaczeniem żądanej zmiany lub uchylenia (art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c.). Wiąże się on nie tylko z potrzebą dokładnego określenia granic apelacji, ale także z koniecznością stwierdzenia, jeśli zaskarżenie dotyczy tylko części orzeczenia sądu pierwszej instancji, w jakim zakresie wyrok ten się uprawomocnił. Wniosek apelującego w tej kwestii musi być sprecyzowany przez określenie na czym zmiana ta ma polegać, czyli jakiego rozstrzygnięcia się domaga.

Granice rozpoznania sprawy przez sąd drugiej instancji wyznacza zakres zaskarżenia oraz wniosek o uchylenie lub zmianę orzeczenia z zaznaczeniem zakresu żądanej zmiany lub uchylenia, które powinny się pokrywać w całości.

Jeżeli zakres przedmiotowy zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji jest szerszy od zakresu przedmiotowego wniosku apelacyjnego, apelacja nie spełnia wymagań określonych w art. 368 § 1 pkt 1 i 5 k.p.c. i podlega odrzuceniu (por. uchwałę SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., III CZP 20/07 oraz postanowienia z dnia 30 sierpnia 2006 r., II CZ 53/06 i z dnia 4 października 2006 r., II CZ 65/06).

Wobec tego braki, niedokładności lub sprzeczności we wskazaniu granic zaskarżenia oraz zaznaczeniu zakresu żądanej zmiany lub uchylenia kwestionowanego orzeczenia stanowią okoliczność uniemożliwiającą nadanie apelacji właściwego biegu.

Postanowienie SN z dnia 1 marca 2017 r., IV CZ 124/16

Standard: 13121 (pełna treść orzeczenia)