Zakaz rozstrzygania na niekorzyść w postępowaniach nieprocesowych

Niejednorodność spraw rozpoznawanych w postępowaniu nieprocesowym sprawia, że ocena, czy i w jakim zakresie w tym postępowaniu ma - odpowiednie (art. 13 § 2 k.p.c.) - zastosowanie zakaz reformationis in peius (art. 384 k.p.c.), nie może być zgeneralizowana, lecz musi być zróżnicowana w zależności do rodzaju sprawy oraz kształtu postępowania, w którym ta sprawa jest rozpoznawana (por. postanowienia SN z dnia 29 stycznia 2008 r., IV CSK 432/07, z dnia 6 lutego 2014 r., I CSK 243/13, z dnia 12 września 2014 r., I CSK 626/13, z dnia 30 kwietnia 2015 r., II CSK 430/14, z dnia 23 czerwca 2016 r., V CNP 72/15, z dnia 20 kwietnia 2017 r., II CSK 505/16).

Szczególne znaczenie przy ocenie stosowania przedmiotowego zakazu w postępowaniu nieprocesowym ma reguła, że zakaz ten nie obowiązuje w sytuacji i w zakresie, w którym o danej kwestii sąd orzeka z urzędu, tj. niezależnie od tego, czy i w jakim kształcie jest ona objęta żądaniem. Reguła ta wynika z założenia, że - zwłaszcza w systemie apelacji pełnej, w której sąd drugiej instancji kontynuuje rozpoznanie sprawy (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07) - sąd drugiej instancji orzeka - w granicach zaskarżenia (art. 378 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.) - w tym samym zakresie o danej kwestii z urzędu, w którym uczynił to sąd pierwszej instancji (por. w tej kwestii postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2014 r., I CSK 243/13)

Uchwała SN z dnia 19 października 2018 r., III CZP 1/18

Standard: 25228 (pełna treść orzeczenia)

W orzecznictwie występuje pogląd, obszernie i przekonująco uzasadniony w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2008 r., IV CSK 432/07, że zasada reformationis in peius obowiązuje także w postępowaniu nieprocesowym, jednak z odpowiednim zastosowaniem, to znaczy prowadzącym do jej wyłączenia lub też istotnej modyfikacji, jeżeli przemawia za tym charakter danej sprawy (art. 13 § 2 k.p.c.).

Wiadome jest, że w zakresie spraw rozpoznawanych w trybie nieprocesowym występuje niejednorodność, dlatego każdy rodzaj spraw wymaga osobnego rozpatrzenia pod kątem zakresu zastosowania art. 384 k.p.c. Wtedy zwłaszcza, gdy rodzaj spraw wskazuje na rozbieżne interesy uczestników postępowania, a zatem na spór między nimi, który rozstrzygany przez sąd może dać rezultat korzystny tylko dla jednej strony spośród uczestników postępowania, zastosowanie powołanego przepisu nabiera znaczenia takiego jak w procesie.

Postanowienie SN z dnia 20 kwietnia 2017 r., II CSK 505/16

Standard: 25244 (pełna treść orzeczenia)