Doręczenia autonomiczne; bezpośrednie, bez udziału sądu

Reguła z art. 132 § 1 k.p.c. wprowadza wyjątek od zasady oficjalności doręczeń, wynikającej z art. 131 § 1 k.p.c., na rzecz doręczeń autonomicznych, zwanych także - ze względu na pominięcie udziału sądu - doręczeniami bezpośrednimi. Równocześnie przepisy k.p.c. mają charakter obligatoryjny, wyłączający swobodną dyspozycję stron w zakresie sposobu doręczeń w postępowaniu sądowym (por. postanowienie SN z 8 września 1993 r., III CRN 30/93).

Idąc dalej, od zasady wymienionej w art. 132 § 1 k.p.c. ustawodawca przewidział naturalnie wyjątki, które zostały wymienione enumeratywnie w art. 132 § 1[1] k.p.c. W odniesieniu do tego rodzaju pism przyjmuje się, że ich charakter i znaczenie oraz obowiązki kontrolne ze strony sądu (braki formalne i fiskalne) nie kwalifikują się do bezpośredniego doręczenia (zob. uchwałę SN z 17 lipca 2014 r., III CZP 47/14; postanowienie z 22 stycznia 2015 r., III CSK 122/04).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd (por. uz. uchwały z 27 października 2005 r., III CZP 65/05), zgodnie z którym bezpośredniemu (autonomicznemu) doręczeniu w toku sprawy podlegają inne niż wymienione w art. 132 § 1[1] k.p.c. pisma procesowe mające znaczenie dla strony przeciwnej z uwagi na to, że przykładowo umożliwiają stronie podjęcie obrony, dotyczą gromadzenia materiału procesowego (chociażby wnioski dowodowe, pisma przygotowawcze) lub wpływają na tok postępowania (na przykład wnioski o odroczenie rozprawy, o zawieszenie lub podjęcie postępowania). Ten obowiązek nie dotyczy natomiast pism składanych wyłącznie w interesie wnoszącego oraz takich pism, których treść i cel w żaden sposób nie mogą wpłynąć na sytuację procesową innych uczestników postępowania (przykładowo pisma dotyczące skazania świadka na grzywnę, zwolnienia od kosztów czy ustanowienia pełnomocnika, doręczenia wyciągu z akt, wniosek o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia i doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem (por. wyrok SN z 8 listopada 2012 r., V CSK 466/11).

Warto także zwrócić uwagę na cel omawianego uregulowania. Powszechnie uważa się, że doręczenie bezpośrednie przyśpieszy bieg postępowania cywilnego. Jednak ten cel nie zostaje osiągnięty w tym wypadku. Generalnie obowiązek doręczenia bezpośredniego dotyczy pism, które niosą w sobie istotne informacje w prowadzonym postępowaniu i tym samym pozwalają na podjęcie obrony, akcji opozycyjnych, dowodowych. Natomiast należy dostrzec pisma, które są składane wyłącznie w interesie wnoszącego, a ich treść i cel w żaden sposób nie mogą wpłynąć na sytuację procesową innych osób. Chodzi więc o pisma, które ze swej istoty nie są w ogóle przeznaczone dla innych osób uczestniczących w postępowaniu (zob. uz. uchwały SN z 27 października 2005 r., III CZP 65/05).

Uchwała SN z dnia 4 sierpnia 2021 r., III PZP 6/20

Standard: 59501 (pełna treść orzeczenia)

Art. 131 k.p.c. zawiera ogólną regułę, zgodnie z którą doręczeń dokonuje sąd za pośrednictwem operatora pocztowego w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. - Prawo pocztowe (tekst jedn. Dz.U. z 2017 r., poz. 1481 ze zm.) osób zatrudnionych w sądzie, komornika lub sądowej służby doręczeniowej. Reguła ta podlega modyfikacji w sytuacji, w której strony są reprezentowane przez pełnomocników procesowych będących adwokatami, radcami prawnymi, rzecznikami patentowymi lub radcami Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.

Przepis art. 132 § 1 k.p.c. ustanawia odstępstwo od przyjętej w art. 131 § 1 k.p.c. zasady oficjalności doręczeń (za pośrednictwem sądu) na rzecz doręczeń autonomicznych, zwanych także bezpośrednimi – ze względu na pominięcie udziału sądu w procesie wymiany pism procesowych między pełnomocnikami stron.

Z dniem 8 września 2016 r., na mocy ustawy z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, ustawy- Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 r., poz. 1311), ustawodawca wprowadził do art. 132 § 1 k.p.c. kolejną, istotną dla praktyki obrotu prawnego, zmianę, polegającą na umożliwieniu zawodowym pełnomocnikom stron zamieszczenia w podlegającym bezpośredniemu doręczeniu piśmie procesowym jedynie oświadczenia o doręczeniu odpisu tego pisma pełnomocnikowi zawodowemu drugiej strony albo o jego nadaniu przesyłką poleconą – bez konieczności dołączania do pisma dowodu doręczenia lub dowodu nadania przesyłką poleconą.

Art. 132 § 1 k.p.c. w aktualnym brzmieniu nie przewiduje, aby dokonywane, w sposób w nim przewidziany, doręczenia między zawodowymi pełnomocnikami musiały odbywać się za pisemnym potwierdzeniem odbioru, co stanowi rozwiązanie inne od przyjętego w art. 142 § 1 k.p.c., zgodnie z którym, doręczenie pisma przez sąd jest potwierdzane pisemnie przez odbiorcę albo za pośrednictwem systemu teleinformatycznego operatora pocztowego, o którym mowa w art. 131 § 1, albo dokumentem uzyskanym z systemu teleinformatycznego. W konsekwencji, profesjonalny pełnomocnik procesowy nadający pismo przesyłką poleconą, podobnie jak sąd, nie wie na pewno, czy i kiedy pismo procesowe zostało doręczone adresatowi, choć można to ustalić u operatora pocztowego.

Zgodnie z treścią art. 132 § 1 k.p.c., obowiązek bezpośrednich doręczeń dotyczy pism procesowych, a zatem pism zawierających oświadczenia i wnioski stron składane poza rozprawą (art. 125 § 1 k.p.c.). W ramach ogólnej kategorii pism procesowych należy wyróżnić, między innymi, pisma przygotowawcze (art. 127 k.p.c.) oraz pisma procesowe kwalifikowane, zawierające tak zwane wymagania konstrukcyjne, decydujące o ich szczególnym charakterze prawnym; do pism tego rodzaju należą pozew oraz środki zaskarżenia (por. art. 187, art. 368, art. 397 § 2 w zw. z art. 368, art. 3984, art. 424[5] k.p.c.).

Nie ulega wątpliwości, że bezpośredniemu doręczeniu na podstawie art. 132 § 1 k.p.c., nie podlega pozew, albowiem to dopiero akt jego doręczenia pozwanemu stwarza stan „sprawy w toku”. Nie podlegają tego rodzaju doręczeniu także pisma wymienione w art. 132 § 1[1] k.p.c., a zatem pozew wzajemny, apelacja, skarga kasacyjna, zażalenie, sprzeciw od wyroku zaocznego, sprzeciw od nakazu zapłaty, zarzuty od nakazu zapłaty, wniosek o zabezpieczenie powództwa, skarga o wznowienie postępowania, skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia oraz skarga na orzeczenie referendarza sądowego, które strona jest zobowiązana złożyć w sądzie z odpisami dla strony przeciwnej.

Są to albo pisma procesowe, które podlegają wstępnemu sprawdzeniu przez sąd (przewodniczącego) pod kątem zachowania terminu do ich złożenia oraz wymagań formalnych i fiskalnych, która to weryfikacja może prowadzić do ich zwrotu lub odrzucenia, albo pisma, których celem jest zabezpieczenie roszczenia, a zapewnienie skuteczności ich wykonania wymaga, co do zasady, doręczenia pisma przez sąd łącznie z orzeczeniem (por. uchwała z dnia 21 stycznia 2016 r., III CZP 95/15).

Są to także pisma, których niewątpliwe ustalenie dnia ich doręczenia adresatowi ma tak doniosłe skutki dla interesów procesowych stron, że wymaga formalnego potwierdzenia w formie pisemnego dowodu ich doręczenia (art.142 § 1 k.p.c.).

Obowiązek wskazany w art. 132 § 1 k.p.c. obejmuje przede wszystkim pisma przygotowawcze, zatem pisma mające na celu przygotowanie rozprawy, w których strona ma podać zwięźle stan sprawy, wypowiedzieć się co do twierdzeń strony przeciwnej i dowodów przez nią powołanych, wskazać dowody, które mają być przedstawione na rozprawie lub je załączyć.

W pismach przygotowawczych strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne swoich żądań lub wniosków (art. 127 k.p.c.). Bezpośrednie doręczenia tego rodzaju pism przygotowawczych nie rodzą większego ryzyka z punktu widzenia przebiegu postępowania, jak również konieczności zapewnienia stronom gwarancji procesowych. Pisma takie nie służą bowiem do wywoływania określonych skutków procesowych, ani tym bardziej materialnoprawnych.

Uchwała SN (7) z dnia 11 grudnia 2018 r., III CZP 31/18

Standard: 25214 (pełna treść orzeczenia)