Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

Regulacja konstytucyjna zawarta w art. 182 Konstytucji jest lakoniczna i ogranicza się do wskazania, że udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa. O ile zatem nie może budzić wątpliwości, że ustrojodawca nałożył na ustawodawcę zwykłego obowiązek włączenia obywateli do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, o tyle norma ta w sposób oczywisty nie może być stosowana przez sąd bezpośrednio. Ustrojodawca jednoznacznie powierzył bowiem ustawodawcy zwykłemu określenie, w jakich przypadkach ‎i w jakiej formie ma się odbywać udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Taka regulacja nie przesądza ani tego, że w sprawach rozwodowych udział obywateli w orzekaniu jest obowiązkowy, ani też że winien on przybierać formę orzekania przez dwóch ławników towarzyszących sędziemu (zawodowemu). Oznacza to, że norma konstytucyjna ma charakter wyłącznie kierunkowy i nie jest samowykonywalna, co pozwalałoby podważyć normę niższego rzędu wynikającą z art. 15zzs1 ust. 1 pkt 4 ustawy o zwalczaniu COVID.

Uchwała SN z dnia 14 grudnia 2023 r., III CZP 32/23

Standard: 76623 (pełna treść orzeczenia)

Konstytucja RP w art. 182 stanowi, że udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa. Założenie ustrojodawcy jest zatem takie, że obywatele mają uczestniczyć w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, a ustawa określająca zasady tego udziału nie powinna sprowadzać go do minimum. Ustawa nie może stwarzać jedynie pozoru udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawie-dliwości, ponieważ mogłoby to stanowić nie tylko naruszenie art. 182 Konstytucji, ale także art. 2 i art. 4 Konstytucji, które przewidują, że w demokratycznym państwie prawnym, gdzie władza zwierzchnia należy do obywateli, obywatele powinni uczestniczyć w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości - na zasadach określonych w ustawach ustrojowych (np. w Prawie o ustroju sądów powszechnych) oraz procesowych (np. w Kodeksie postępowania cywilnego). W każdym razie idea demokratycznego państwa prawnego przewiduje udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, chociaż na podstawie treści art. 182 Konstytucji nie można postawić tezy, że skład ławniczy (skład sądu z udziałem obywateli) jest zdecydowanie preferowany przez ustrojodawcę. Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości legitymizuje w znaczącym stopniu władzę sądowniczą, zwłaszcza w sytuacji, gdy sędziowie (zawodowi) są wyłaniani poza wyborami powszechnymi (przez samorząd sędziowski), a następnie mianowani przez Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa, podczas gdy pozostałe dwie władze (ustawodawcza i wykonawcza) pochodzą z wyborów powszechnych (są wyłaniane w wyborach do parlamentu, wyborach prezydenta republiki, wyborach samorządowych do rad powiatów, gmin i miast, w wyborach wójtów, burmistrzów i prezydentów miast). Inną kwestią - której nie dotyczy rozpoznawane zagadnienie prawne - jest problem prawidłowego wyboru obywateli mających sprawować wymiar sprawiedliwości (ławników). 

Uchwała SN z dnia 20 marca 2009 r., I PZP 8/08

Standard: 88437 (pełna treść orzeczenia)