Odpłatność wymiaru sprawiedliwości
Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości (art. 175 konstytucji) Zwolnienie od kosztów sądowych osoby fizycznej (art. 102 u.k.s.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Instytucja zwolnienia od kosztów sądowych stanowi szczególną pomoc państwa dla osób fizycznych, które ze względu na ich trudną sytuację materialną nie mogą ich uiścić bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i rodziny (art. 102 ust. 1 u k.s.c.), a w przypadku osób prawnych lub jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykażą, że nie mają dostatecznych środków na ich uiszczenie (art. 103 ust. 1 i 2 u.k.s.c.). Zwolnienie strony od kosztów sądowych wiąże się z zapewnieniem prawa do sądu i realizacją ochrony prawnej przed organami wymiaru sprawiedliwości. W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wskazuje się, że wymóg uiszczenia kosztów sądowych, co do zasady, nie może być uznany za ograniczenie prawa dostępu do sądu, zagwarantowanego w art. 6 § 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284 ze zm.; por. też art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 19 grudnia 1966 r., Dz.U. z 1977 r., Nr 38, poz. 167, a także art. 47 ust. 1 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej z dnia 7 grudnia 2000 r., Dz. Urz. UE z 26 października 2012 r., C 83 z 30 marca 2010 r.), ale państwo musi zapewnić, by dostęp do sądu nie był dla jednostki niemożliwy ze względów ekonomicznych oraz określić sposoby tego zapewnienia (por. wyroki z dnia 26 lipca 2005 r., nr 39199/98, Podbielski p. Polsce i z dnia 6 lipca 2009 r., nr 16828/02, Kupiec przeciwko Polsce).
Uchwała SN z dnia 24 listopada 2021 r., III CZP 80/20
Standard: 59137 (pełna treść orzeczenia)
W orzecznictwie TK przyjęto też generalną zasadę odpłatności wymiaru sprawiedliwości, a co za tym idzie zarówno dostępu do sądu, jak i ukształtowania procedury sądowej w oparciu o tę zasadę (zob. przede wszystkim, wyrok TK z 7 września 2004 r., sygn. P 4/04, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 81, cz. III, pkt 2.2; wyrok z 17 listopada 2008 r., sygn. SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154, cz. III, pkt 7.2; wyrok z 7 marca 2013 r., sygn. SK 30/09, OTK ZU nr 3/A/20123, poz. 26, cz. III, pkt 3). W sprawie P 4/04 Trybunał Konstytucyjny uznał, że: "Koszty sądowe są tradycyjnie uznanym instrumentem polityki państwa służącym do regulowania relacji stron stosunków procesowych oraz - w szerszym ujęciu - stymulowania decyzji jednostek co do sposobu prowadzenia swoich interesów i doboru środków ich ochrony. Koszty postępowania służą osiągnięciu należytej sprawności organizacyjnej i orzeczniczej sądów oraz selekcji roszczeń szykanujących i oczywiście niezasadnych od roszczeń uzasadnionych, służących ochronie praw i wolności jednostki. Koszty sądowe spełniają liczne funkcje: społeczne, fiskalne, a także służebne wobec wymiaru sprawiedliwości (...). Funkcja społeczna oznacza wpływ, jaki koszty postępowania wywierają na życie społeczne w sensie pozytywnym (ograniczenie pieniactwa, szykanowania przeciwnika, minimalizacja zachęt do ochrony fikcyjnych interesów i chęci niesłusznego wzbogacenia się kosztem przeciwnika etc.), jak i negatywnym (np. utrudnienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, zaburzenia funkcjonowania zasady faktycznej równości uczestników postępowania). Funkcje fiskalne polegają na uzyskaniu częściowego przynajmniej zwrotu kosztów funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. W wypadkach skrajnych realizacja tej funkcji może przerodzić się w nadmierny fiskalizm, stanowiący zagrożenie prawa do sądu. Funkcje służebne wobec wymiaru sprawiedliwości przejawiają się przede wszystkim wpływem kosztów na zachowania stron w trakcie procesu".
Z drugiej jednak strony Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie prezentował pogląd, że wśród elementów ograniczających realizację prawa do sądu - art. 45 ust. 1 Konstytucji - "mogą się znajdować bariery o charakterze ekonomicznym, w szczególności mające postać wygórowanych kosztów, niezbędnych dla wszczęcia i prowadzenia postępowania sądowego.
Wyrok TK z dnia 17 maja 2016 r., SK 37/14, OTK-A 2016/22, Dz.U.2016/1238
Standard: 2889 (pełna treść orzeczenia)