Wynagrodzenie opiekuna

Ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 220, poz. 1431) ustawodawca odstąpił od zasady nieodpłatności opieki i, w znowelizowanym wówczas art. 162 § 1 k.r.io., przyjął zasadę odwrotną. W aktualnym stanie prawnym regułą jest więc odpłatność opieki prawnej, a stosowne wynagrodzenie okresowe albo jednorazowe przyznaje na żądanie opiekuna sąd opiekuńczy. Powinno ono być pokrywane z majątku osoby poddanej opiece lub z jej dochodów, a w ich braku - ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej (art. 162 § 3 k.r.io.).

Zasada sprawowania opieki bez wynagrodzenia, z wyjątkiem dotyczącym jedynie znacznego nakładu pracy na zarząd majątkiem podopiecznego była kwestionowana już w okresie jej obowiązywania, dostrzegano bowiem, że osobiste starania o osobę podopiecznego i piecza nad nim wymagają często znacznego poświęcenia własnego czasu kosztem pracy zarobkowej lub odpoczynku. Wprowadzenie w to miejsce ogólnej zasady wynagradzania opiekuna podyktowane było również niechęcią do podejmowania obowiązków opiekuna (w szczególności – wobec osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej) powodowaną zarówno obawami przed niepodołaniem obowiązkom sprawowania pieczy i zarządu sprawami majątkowymi podopiecznego, jak i obawą przed poniesieniem kosztów sprawowania objętej funkcji, mimo ustawowej regulacji (art. 163 k.r.o.) dochodzenia zwrotu poniesionych nakładów i wydatków.

Geneza nowej regulacji i cele, jakie przyświecały jej wprowadzeniu nie mogą być, zdaniem Sądu Okręgowego, pomijane przy stosowaniu art. 162 k.r.io. w obecnym brzmieniu. Wskazuje to, w szczególności, na potrzebę takiej wykładni tego przepisu, która pozwoli na urzeczywistnienie intencji ustawodawcy, że prawo do wynagrodzenia za opiekę prawną jest regułą, zaś jego § 2, dopuszczający odstępstwa od tej reguły, nie powinien być, jako wyjątkowy, interpretowany rozszerzająco. Tym samym, nie jest dopuszczalna taka wykładnia art. 162 § 2 k.r.io, która de facto prowadzi do wyłączenia spod działania normy ustanowionej w § 1 określonej kategorii osób.

Obowiązująca aktualnie zasada odpłatności opieki doznaje wyjątków enumeratywnie wymienionych w § 2 art. 162 k.r.io.. Zgodnie z jego treścią, wynagrodzenia opiekunowi prawnemu nie przyznaje się m.in. wówczas, gdy sprawowanie opieki czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Ocena czy przesłankę tę można uznać za spełnioną odnosić się winna do zindywidualizowanych, szczegółowo zbadanych i ustalonych okoliczności konkretnej sprawy i opierać na ich wnikliwej analizie.

Bliskie pokrewieństwo łączące opiekuna prawnego z podopiecznym może wskazywać na możliwość występowania przytoczonej wyżej przesłanki odmowy przyznania opiekunowi wynagrodzenia na podstawie art. 162 § 2 k.r.io.. Stwierdzenie jednak, że przesłanka ta realizuje się w okolicznościach konkretnej sprawy wymaga ponadto ustalenia, że podejmowane przez opiekuna prawnego działania i nakład jego pracy mieszczą się w ramach tego, czego z powołaniem się na zasady współżycia społecznego można od niego oczekiwać.

W polskiej obyczajowości za naturalną i zgodną z zasadami współżycia społecznego uznaje się sytuację, gdy dorosłe dzieci udzielają będącym w potrzebie rodzicom pomocy i wsparcia, zarówno materialnego jak i w formie osobistych starań. Jednakże to, czego można wymagać od osoby bliskiej z powołaniem się na zasady współżycia społecznego, ma swoje granice. Określenie tych granic zależy zaś od wielu indywidualnych czynników – w tym m.in. od relacji panujących w danej rodzinie, istnienia innych osób, od których również można wymagać zaangażowania w opiekę nad ubezwłasnowolnioną, od możliwości i faktycznego zakresu starań oraz nakładu pracy opiekuna, czy wreszcie także od sytuacji materialnej podopiecznej.

Stwierdzenie stosunku bliskości, czy też podstaw do uznania istnienia obowiązku alimentacyjnego, powinno zatem stanowić jedynie przyczynek do dokonywania dalszych ustaleń, które dopiero pozwolą na ocenę, czy to co jest świadczone na rzecz podopiecznego w ramach obowiązków opiekuna prawnego nie wykracza poza granice starań, jakich można w konkretnej sytuacji od konkretnej osoby wymagać z powołaniem się na zasady współżycia społecznego. Ocena stanu faktycznego w tym kontekście należy do sfery tzw. prawa sędziowskiego, co wyklucza schematy oraz wszelki automatyzm.

Postanowienie SO w Białymstoku z dnia 21 października 2016 r., II Ca 797/16

Standard: 57606 (pełna treść orzeczenia)