Działanie w ramach obowiązującego porządku prawnego

Działanie podejmowane na podstawie i w granicach prawa nie może być ze swojej istoty ocenione jako bezprawne.

Działanie w ramach przyznanych kompetencji w sferze stosowania prawa ex definitione nie stanowi działania o charakterze bezprawnym wówczas, gdy mieści się w ramach dopuszczalnych ram działania (w szczególności ocen) funkcjonariusza publicznego, zarówno w sferze aktów władzy publicznej (władztwa administracyjnego, działalności orzeczniczej itd.), jak również w związku z pełnioną funkcją. Nie stanowi w szczególności bezprawnego naruszenia dobra osobistego informowanie czy ferowanie ocen prawnych w odniesieniu do zachowań innych osób, o ile są dokonywane w ramach wykonywanych czynności i mieszczą się w zakresie koniecznych z uwagi na dokonywane czynności ustaleń, choćby w innych okolicznościach z uwagi na brak takiego związku oceny takie bądź informacje stanowiły zachowanie bezprawne ingerujące w sferę dóbr osobistych. Chodzi bowiem w tym przypadku o działania podejmowane w ramach obowiązującego porządku prawnego, a zatem ex definitione wykluczających bezprawność.

Wyrok SN z dnia 17 lutego 2023 r., II CSKP 580/22

Standard: 73865 (pełna treść orzeczenia)

Działanie w ramach porządku prawnego jest okolicznością wyłączającą bezprawność zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego w świetle przepisów różnych dziedzin prawa. Ustalenie tej okoliczności wymaga stwierdzenia, że obowiązuje norma prawna upoważniająca do naruszenia dobra osobistego.

Z zakresu prawa cywilnego można wskazać unormowania dotyczące obrony koniecznej (art. 423 k.c.), dozwolonej samopomocy (art. 343 § 2 k.c.) albo działania w stanie wyższej konieczności (art. 424 k.c.).

Na gruncie procedury karnej nie dochodzi do bezprawnego naruszenia dóbr osobistych w wyniku stosowania przewidzianych Kodeksem postępowania karnego środków przymusu (zatrzymania osoby, tymczasowego aresztowania, wysłania listu gończego), a także w trakcie wykonywania kary pozbawienia wolności. Jednak w procesie o naruszenie dóbr osobistych osoby zatrzymanej należy badać okoliczności zatrzymania i prawidłowość stosowania przepisów regulujących tę instytucję.

Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 stycznia 2017 r., I CSK 745/15, czynności organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości związane z wypełnianiem ich ustawowych obowiązków nie mają charakteru działań niezgodnych z prawem także wtedy, gdy przeprowadzone postępowanie karne zakończyło się wydaniem prawomocnego wyroku uniewinniającego. Podobnie za takie uznać należy wniesienie aktu oskarżenia. Doznanie w takich okolicznościach przez osobę poddaną przymusowi postępowania karnego uszczerbku na dobrach osobistych, w tym na zdrowiu, nie rodzi odpowiedzialności pozwanego za ten uszczerbek z uwagi na legalność jego działania.

Działaniami legalnymi, a przez to wyłączającymi bezprawność naruszenia dobra osobistego, są także działania podejmowane w ramach postępowania sądowego, jak zeznania w charakterze świadka, opinie biegłych, czy ujawnianie dokumentów (wyroki SN: z dnia 28 października 1971 r., I CR 425/71; z dnia 4 kwietnia 2014 r., II CSK 407/13). Nie uznaje się jednak za zgodne z obowiązującym porządkiem prawnym świadomego przedstawiania w trakcie postępowania sądowego nieprawdziwych faktów lub nierzetelnych ocen albo zbyt drastycznego prezentowania okoliczności sprawy (wyroki SN: z dnia 19 lipca 1978 r., I CR 254/78 i z dnia 19 października 1989 r., II CR 419/89).

Egzoneracja oparta na braku bezprawności z powodu działania w ramach porządku prawnego nie wchodzi w rachubę, gdy wykracza poza granice, jakie porządek ten zakreśla. Nie mieści się w ramach porządku prawnego niezgodne z prawdą oskarżenie innej osoby przed organami powołanymi do ścigania o popełnienie przestępstwa, a także popieranie takiego skarżenia przed sądem (podobnie SN w wyroku z dnia 2 czerwca 1982 r., IV CR 46/81).

Działanie w ramach porządku prawnego wyłącza bezprawność naruszenia dobra osobistego, ale pod pewnymi warunkami. W ogólności bezprawność oznacza bowiem zachowanie niezgodne (sprzeczne) z prawem. Jeżeli więc obowiązujące przepisy przewidują określone procedury, to działanie w ich ramach (często wkraczające w sferę prawnie chronionych dóbr osobistych) z reguły nie jest bezprawne. Jeżeli jednak w toku takich prawnie uregulowanych procedur dochodzi do wyraźnego, poważnego naruszenia przepisów, zwłaszcza w sposób powodujący wykroczenie poza cel i niezbędność postępowania, to nie jest wykluczone uznanie bezprawności takiego działania.

Inaczej mówiąc, nie każde naruszenie przepisów regulujących przebieg określonych postępowań w ramach obowiązującego porządku prawnego oznacza bezprawność działania, ale jeżeli wkroczenie w sferę prawnie chronionych dóbr osobistych nastąpiło w toku tychże procedur, może - przy spełnieniu powyższych przesłanek - zostać uznane za bezprawne.

Działanie w ramach obowiązującego porządku prawnego, by wyłączyć bezprawność, musi być zatem dokonane w granicach określonych tym porządkiem prawnym, to jest pozostawać w zgodzie z obowiązującymi przepisami, a nadto powinno być rzeczowe, obiektywne, podjęte z należytą ostrożnością i przez osobę uprawnioną; nie może też wykraczać poza niezbędną dla określonych prawem celów potrzebę

Wyrok SN z dnia 4 lutego 2021 r., II PSKP 7/21

Standard: 59560 (pełna treść orzeczenia)