Powrót sędziego na poprzednio zajmowane lub równorzędne stanowisko

W uchwale z 6 listopada 1991 r. (sygn. W 2/91, OTK w 1991 r., poz. 20), Trybunał przyjął, że jednym z kryteriów tożsamości stanowiska sędziego jest zakres powierzonej mu jurysdykcji. Rozważając wówczas kwestię prawa powrotu sędziego na zajmowane poprzednio stanowisko i alternatywnego względem niego prawa otrzymania stanowiska równorzędnego poprzednio zajmowanemu, Trybunał podkreślił, że "przez pojęcie «stanowisko poprzednio zajmowane» rozumieć należy stanowisko sędziowskie w konkretnym sądzie, w którym orzekał zainteresowany przed powołaniem (wybraniem) go na stanowisko, z którego został następnie odwołany na skutek zrzeczenia się tego stanowiska, bądź gdy stanowisko, na które został powołany (wybrany) wygasło na skutek upływu kadencji", jednocześnie zaznaczając, że nie dotyczy to stanowisk o charakterze funkcyjnym, jak np. przewodniczący wydziału. Z kolei "stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu" Trybunał zdefiniował jako "stanowisko sędziowskie w innym sądzie tego samego rzędu".

Wyrok TK z dnia 8 maja 2012 r., K 7/10, OTK-A 2012/5/48, Dz.U.2012/562

Standard: 2848 (pełna treść orzeczenia)

Prawo powrotu sędziego na poprzednio zajmowane stanowisko obejmuje zarówno zajmowane poprzednio stanowisko sędziowskie, jak też zajmowane poprzednio stanowisko niesędziowskie poza strukturą sądów.

Upowszechnienie prawa powrotu sędziego na poprzednio zajmowane stanowisko stanowi przejaw dążenia w ostatnim okresie do właściwego pod względem ustrojowym usytuowania sądownictwa w systemie organów państwowych oraz do właściwego usytuowania pozycji sędziów. Prawo powrotu sędziego na poprzednio zajmowane stanowisko umacnia niewątpliwie niezależność sędziego i, jak słusznie zauważa to RPO, stanowi obok niezawisłości, nieusuwalności i nieprzenoszalności sędziego jeden z dalszych atrybutów przywiązanych do tego stanowiska. Prawo powrotu sędziego na poprzednio zajmowane stanowisko może też spełniać pewną rolę w rozwiązywaniu przez sędziów swoich spraw o charakterze życiowym (bytowym), np. rezygnacja z zajmowanego dotychczas stanowiska ze względów rodzinnych, mieszkaniowych i innych.

Semantyczna ocena przepisów dotyczących prawa powrotu sędziego na stanowisko poprzednio zajmowane w związku z odwołaniem sędziego na skutek zrzeczenia się przez niego stanowiska zajmowanego dotychczas wskazuje na ścisły związek między zrzeczeniem się stanowiska dotychczasowego i zamiarem (wolą) powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio. Wynika z tego, iż w konstrukcji "prawa powrotu" wolę powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio traktować należy jako pobudkę główną zrzeczenia się stanowiska dotychczas zajmowanego; że innymi słowy - nie chodzi tu o powrót na stanowisko zajmowane poprzednio w każdym wypadku zrzeczenia się dotychczasowego stanowiska sędziowskiego. Prawo powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko nie wchodzi mianowicie w grę, gdy wola powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio ujawnia się później, po upływie określonego, a nawet dłuższego czasu. W konsekwencji takiego pojmowania prawa powrotu sędziego na stanowisko zajmowane poprzednio Trybunał Konstytucyjny ustalił, iż wola powrotu sędziego na takie stanowisko powinna zostać wyrażona w sposób jednoznaczny, w formie pisemnej, najpóźniej bezpośrednio po odwołaniu z zajmowanego dotychczas stanowiska, bądź bezpośrednio po upływie kadencji. Taka wykładnia nie zamyka naturalnie możliwości powrotu do pracy w sądownictwie sędziemu, który zrzekł się swego czasu zajmowanego stanowiska sędziowskiego, a w okresie późniejszym postanowił ubiegać się ponownie o stanowisko sędziowskie. Tyle że w tym wypadku podlega, jako kandydat na sędziego, ogólnie obowiązującej procedurze w tej mierze, dotyczącej osób ubiegających się o powołania na stanowisko sędziowskie.

Brak bliższych wskazówek określających sens i znaczenie określenia "przeszkody prawne" w ustawach proklamujących prawo powrotu sędziego na poprzednio zajmowane stanowisko zdaje się przemawiać jednoznacznie za tezą, iż ustawodawca nawiązuje tu do określonych w przepisach prawa wymagań natury osobistej do zajmowania stanowiska, na które miałby powrócić sędzia. W wypadku powrotu na stanowisko sędziowskie chodzi tu o wymagania, których spełnienie warunkuje powołanie na stanowisko sędziowskie określone w ustawie - Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz w ustawach dotyczących określonych sądów. Niespełnienie jakiegokolwiek z tych wymagań stanowi "przeszkodę prawną" uniemożliwiającą powrót na poprzednio zajmowane stanowisko sędziowskie. Niespełnianie jakiegokolwiek z powyższych wymagań stanowi także przeszkodę prawną do otrzymania stanowiska równorzędnego. Zaoferowanie bowiem zainteresowanego stanowiska równorzędnego, jako zastępczego w miejsce stanowiska zajmowanego poprzednio, może mieć bowiem miejsce jedynie w wypadku braku możliwości powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio z przyczyn leżących poza sferą wymagań osobistych, które winien spełniać zainteresowany.

Zwrot "powrót na stanowisko poprzednio zajmowane" oznacza powrót na określone takie samo co poprzednio stanowisko pod względem zawodowym. W odniesieniu do stanowiska sędziego decydującym pod tym względem kryterium tożsamości stanowiska sędziowskiego jest zakres powierzanej sędziemu jurysdykcji. W konsekwencji przez pojęcie "stanowisko poprzednio zajmowane" rozumieć należy stanowisko sędziowskie w konkretnym sądzie, w którym orzekał zainteresowany przed powołaniem (wybraniem) go na stanowisko, z którego został następnie odwołany na skutek zrzeczenia się tego stanowiska, bądź gdy stanowisko na które został powołany (wybrany) wygasło na skutek upływu kadencji. Zarazem należy przyjąć, iż pojęcie "zajmowane poprzednio stanowisko sędziowskie" nie obejmuje stanowisk o charakterze funkcyjnym, takich jak prezes czy przewodniczący wydziału, jako że stanowiska takie powierzane są, w myśl ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, w osobnym trybie przez organy samorządu sędziowskiego, poza aktem powołania przez Prezydenta RP na określone stanowisko sędziowskie. Nie obejmuje też na tej samej zasadzie uprawnienia do powrotu na stanowisko sędziowskie w tym samym co poprzednio wydziale, chociaż byłoby to wysoce pożądane, gdy w sądzie do którego powrócił sędzia, istnieją po temu warunki faktyczne. Ta ostatnia uwaga pozostaje w określonym związku także z treścią pojęcia "stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu".

To ostatnie pojęcie, wychodząc z gramatycznej i logicznej oceny treści przepisów stanowiących przedmiot niniejszej wykładni, jest niewątpliwie prawem zastępczym w stosunku do "prawa powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio". Po wtóre - wchodzi w grę, gdy mimo braku przeszkód prawnych o charakterze osobistym nie może być zrealizowane prawo powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio. Ta niemożność zrealizowania tego prawa wynikać może jedynie z istotnych przyczyn obiektywnych. Mogą to być przyczyny natury prawnej lub faktycznej, np. zniesienie sądu, w którym pełnił funkcję sędziego zainteresowany, bądź brak etatu. Powierzenie sędziemu stanowiska równorzędnego poprzednio zajmowanemu, wychodząc z przesłanek dotyczących istoty prawa powrotu jako prawa podmiotowego, nastąpić może jedynie za zgodą zainteresowanego. Wydaje się także zasadne przyjęcie, iż sam zainteresowany, znając obiektywne przeszkody do jego powrotu na stanowisko zajmowane poprzednio może z góry w swoim wniosku wyrazić wolę przyjęcia stanowiska równorzędnego poprzednio zajmowanemu. Wreszcie pojęcie "stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu" oznacza, w ocenie Trybunału Konstytucyjnego, stanowisko sędziowskie w innym sądzie tego samego rzędu.

Powrót sędziego na poprzednio zajmowane stanowisko sędziowskie lub otrzymanie stanowiska sędziowskiego równorzędnego poprzednio zajmowanemu, zgodnie z art. 60 ust. 1 Konstytucji RP, nastąpić może jedynie w drodze powołania przez Prezydenta RP, na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. U podstaw tego stanowiska leży założenie, iż powołanie osoby będącej sędzią na inne stanowisko sędziowskie uchyla dotychczasowe powołanie. Innymi słowy - czynny zawodowo sędzia powołany na inne stanowisko sędziowskie traci dotychczasowe stanowisko, jako że nie można równocześnie piastować dwóch różnych stanowisk. Przemawiają za tym nie tylko względy logiczne, lecz przede wszystkim względy formalnoprawne. Brak jest bowiem jakiegokolwiek przepisu dopuszczającego tego rodzaju sytuację. Żaden przepis nie przewiduje z jednej strony swoistego zawieszenia dotychczasowego stanowiska sędziowskiego w oczekiwaniu na ewentualny powrót na to stanowisko zainteresowanego, ani też "odżywania" poprzednio zajmowanego stanowiska z chwilą zrzeczenia się stanowiska ostatnio zajmowanego. Podobnie ma się sprawa, gdy chodzi o powołanie (wybór) na stanowisko sędziowskie oparte na zasadzie kadencyjności.

Fakt, iż prawo powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko sędziowskie jest zagwarantowanym przez ustawy prawem podmiotowym sędziego, rodzi także i tę konsekwencję, iż sędzia pragnący skorzystać z tego prawa wyłączony jest z procedury przewidzianej dla rekrutacji kandydatów na sędziów. Wniosek o powołanie go na poprzednio zajmowane stanowisko sędziowskie (o powierzenie mu stanowiska sędziowskiego równorzędnego poprzednio zajmowanemu) zainteresowany składa wprost Krajowej Radzie Sądownictwa.

Uchwała TK z dnia 6 listopada 1991 r., W 2/91, OTK 1991/1/20, Dz.U.1991/112/490

Standard: 2849 (pełna treść orzeczenia)