Wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej bez ważnej podstawy prawnej (art. 95 u.k.w.h.)

Według art. 95 u.k.w.h. w razie wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej bez ważnej podstawy prawnej hipoteka wygasa po upływie lat dziesięciu. Innymi słowy, samo wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej, bez ważnej podstawy materialnoprawnej, nie przesądza o tym, że hipoteka rzeczywiście wygasła. W takim przypadku, hipoteka wygasa bowiem dopiero po upływie dziesięciu lat.

W przypadku zaistnienia przesłanek z art. 95 u.k.w.h. hipoteka nadal istnieje a uprawniony wierzyciel może żądać jej ponownego wpisania - zazwyczaj w drodze powództwa z art. 10 u.k.w.h. o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Przyjmuje się, że art. 95 u.k.w.h. ma zastosowanie w razie, gdy sąd wieczystoksięgowy wykreślił hipotekę mimo braku wniosku o jej wykreślenie, gdy dokonał pomyłkowego wykreślenia hipoteki w jednej księdze wieczystej zamiast w innej, czy też wówczas, gdy brak było materialnoprawnej przyczyny uzasadniającej jej wykreślenie, np. nie wygasła wierzytelność zabezpieczona hipoteką. Ta ostatnia sytuacja może zachodzić m.in. wówczas, gdy zapadło prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające wygaśnięcie wierzytelności, które następnie zostało wzruszone skargą o wznowienie postępowania bądź skargą kasacyjną.

Skarżący, który odniósł się bliżej do tego zagadnienia w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, stoi na stanowisku, że prawomocne postanowienie Sądu Okręgowego w S. z dnia 28 września 2007 r. uchylające postanowienie zabezpieczające stanowiło ważną podstawę wykreślenia hipotek w rozumieniu art. 95 u.k.w.h. Stanowisko to nie jest zasadne, gdyż odnosi się tylko do aspektu formalnego podstawy wykreślenia hipotek przymusowych, pomijając aspekt materialnoprawny, stanowiący podstawę wykreślenia tych hipotek. Wygaśnięcie hipotek przymusowych wpisanych w księgach wieczystych na rzecz wierzyciela na podstawie postanowienia zabezpieczającego (poprzednio zarządzenia tymczasowego) roszczenie w sytuacji określonej w art. 733 (poprzednio art. 734) k.p.c. nie jest następstwem wydania postanowienia Sądu na podstawie art. 742 § 1 k.p.c. uchylającego postanowienie o zabezpieczeniu, lecz - jak to już wcześniej wyjaśniono - następstwem upadku zabezpieczenia z mocy prawa. Wydane w trybie art. 742 § 1 k.p.c. orzeczenie uchylające postanowienie zabezpieczające - niezbędne w celu dokonania wykreślenia wpisów hipotek przymusowych w księgach wieczystych - nie ma charakteru konstytutywnego, lecz jedynie deklaratywny, bowiem potwierdza jedynie stan, który wynikł z mocy prawa na skutek niedochowania przez uprawnionego wyznaczonego w postanowieniu zabezpieczającym terminu do wniesienia sprawy obejmującej zabezpieczone roszczenie. W konsekwencji, postanowienie sądu uchylające postanowienie zabezpieczające oparte na mylnym założeniu, że zabezpieczenie upadło w myśl art. 733 (poprzednio art. 734) k.p.c., nie niweczy udzielonego zabezpieczenia, jeżeli rzeczywiście nie wystąpiły przesłanki określone w tym przepisie skutkujące upadkiem zabezpieczenia. W takim przypadku, wykreślenie hipoteki, aczkolwiek dokonane na podstawie formalnie właściwego dokumentu w postaci postanowienia sądu uchylającego postanowienie zabezpieczające, jest dokonane bez ważnej podstawy materialnoprawnej w postaci upadku zabezpieczenia.

Powyższe rozważania nie pozwalają jednak na jednoznacznie przesądzenie o tym, że powód nie poniósł szkody. Wykreślenie hipotek nawet w okolicznościach objętych hipotezą art. 95 u.k.w.h. może bowiem powodować negatywne dla wierzyciela konsekwencje w razie zmiany stanu prawnego nieruchomości po wykreśleniu hipotek. W szczególności ze względu na działanie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych wobec osób trzecich niekiedy nie będzie możliwe ponowne wpisanie wykreślonej hipoteki, która nie wygasła według art. 95 u.k.w.h. Brak analizy tego aspektu istotnego dla ustalenia wystąpienia i zakresu szkody, której mógł doznać powód, usprawiedliwia uznanie za uzasadnionego zarzutu naruszenia art. 417[1] § 2 w zw. z art. 361 § 2 k.c. Wprawdzie, jak trafnie zwrócono uwagę w odpowiedzi na skargę kasacyjną, powołany w podstawach skargi kasacyjnej art. 361 § 1 k.c. wprost dotyczy adekwatnego związku przyczynowego, jednakże z uzasadnienia zarówno samego zarzutu, jak również z uzasadnienia skargi kasacyjnej jednoznacznie wynikało, że przedmiotem zarzutu jest cały art. 361 k.c.

Wyrok SN z dnia 21 marca 2013 r., II CSK 420/12

Standard: 24601 (pełna treść orzeczenia)