Niedopełnienie przez sędziego obowiązku zawiadomienia o przestępstwie, o jakim mowa w art. 304 § 2 k.p.k.

Nie można aprobować poglądu, że w art. 304 § 2 KPK chodzi o sąd w znaczeniu instytucjonalnym i poszukiwać źródła prawnego obowiązku denuncjacji spoczywającego na każdym z sędziów w samej istocie pełnionej przez nich funkcji, bez konieczności wskazania źródła indywidualnego obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.

W przepisach Kodeksu postępowania karnego zamieszczono przepisy, które nakładają obowiązki sygnalizacyjne na sąd procesowy. Chodzi tu o przepisy art. 19 i 20 KPK Podobne obowiązki zawierają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, np. art. 3701 i 3986 § 4 KPC. Na szczególną uwagę zasługuje tu art. 474 KPC, który stanowi, że w razie stwierdzenia w toku rozpoznawania sprawy poważnego uchybienia przepisom prawa pracy przez zakład pracy lub organ rentowy sąd zwraca na nie uwagę właściwemu organowi, a w razie potrzeby zawiadamia o tym prokuratora. Zawiadomienie prokuratora będzie nieodzowne wówczas, gdy stwierdzone uchybienie nosi znamiona przestępstwa. Treść art. 474 KPC w części dotyczącej obowiązku zawiadomienia prokuratora byłaby zbędna, gdyby art. 304 § 2 KPK obejmował sąd procesowy.

Pojęcie "instytucja państwowa" zawarte w art. 304 § 2 KPK niewątpliwie nawiązuje do państwowej jednostki organizacyjnej, która składa się z funkcjonariuszy różnego szczebla i charakteru, dysponuje określonymi środkami rzeczowymi, jest organizacyjnie wyodrębniona i ma swoją administrację. W jej imieniu działa organ tej jednostki organizacyjnej, czyli osoba uprawniona do jej reprezentowania na zewnątrz. W przypadku sądu chodzi o prezesa sądu.

W literaturze zgodnie przyjmuje się, że obowiązek wynikający z art. 304 § 2 KPK obciąża wyłącznie osobę pełniącą funkcję kierowniczą w tej instytucji państwowej lub ponoszącą z innego tytułu (np. na podstawie przepisów wewnętrznych) szczególną odpowiedzialność w tej instytucji (por. W. Grzeszczyk: Kodeks postępowania karnego - Komentarz, Warszawa 2006 r., s. 373; Kodeks postępowania karnego - Komentarz pod. red. P. Hofmańskiego, Warszawa 2007 r., tom II, s. 36; T. Grzegorczyk, J. Tylman: Polskie postępowanie karne, Warszawa 1998, s. 596; Kodeks postępowania karnego - Komentarz pod red. Z. Gostyńskiego, Warszawa 1998, s. 42 - 43; M. Bielski: Odpowiedzialność karna sędziego za przestępstwo urzędnicze niedopełnienia prawnego obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, Przegląd Sądowy 2007, nr 6, s. 37 i n.). Pozostali pracownicy obowiązku takiego nie mają, choć - jak podkreśla się - powinni (obowiązek służbowy) zawiadomić przełożonego o stwierdzeniu faktu popełnienia przestępstwa.

Nie można aprobować poglądu, że w art. 304 § 2 KPK chodzi o sąd w znaczeniu instytucjonalnym i poszukiwać źródła prawnego obowiązku denuncjacji spoczywającego na każdym z sędziów w samej istocie pełnionej przez nich funkcji, bez konieczności wskazania źródła indywidualnego obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.

Art. 231 KK zawiera blankietowy typ czynu zabronionego, co obliguje do ścisłej wykładni jego znamion w tym sensie, iż ustalając źródło prawnego obowiązku, o którego niedopełnieniu stanowi ten przepis, należy wskazać szczególną normę prawną nakładającą taki obowiązek. W obowiązującym stanie prawnym takiej normy brak. Upatrywanie źródła tego obowiązku w istocie sprawowanej przez sędziego funkcji i nakładanie na sąd procesowy obowiązku zawiadomienia o przestępstwie pozostaje w konflikcie z ustrojową rolą sądu, jaką jest sprawowanie w sposób bezstronny wymiaru sprawiedliwości.

Sąd, zarówno w ujęciu instytucjonalnym, jak i procesowym jest organem powołanym do oceny odpowiedzialności prawnej podmiotów i rozstrzyganiu sporów między nimi. Nie jest więc funkcją sądów inicjowanie ścigania przestępstw, a nałożenie na wszystkich sędziów, jako osób powołanych do bezstronnego osądzenia sprawy, obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, może prowadzić do podważenia przekonania stron postępowania, a także społeczeństwa o bezstronności sądu.

Reasumując stwierdzić należy, że w obowiązującym stanie prawnym brak jest podstaw do pociągnięcia każdego sędziego do odpowiedzialności karnej za tzw. przestępstwo urzędnicze, polegające na niedopełnieniu obowiązku zawiadomienia o przestępstwie, o jakim mowa wart. 304 § 2 KPK. Wynikający z tego przepisu obowiązek prawny zawiadomienia o przestępstwie ciąży na osobach pełniących funkcje kierownicze w instytucji państwowej, jaką jest sąd, lub na osobach ponoszących z innego tytułu szczególną odpowiedzialność w tej instytucji. Do kręgu tych osób nie należał obwiniony sędzia Sądu Okręgowego. Każdemu sędziemu można jedynie przypisać służbowy obowiązek zawiadomienia prezesa sądu o powzięciu informacji o popełnieniu przestępstwa.

Uchwała SN z dnia 23 sierpnia 2007 r., SNO 42/07

Standard: 24574 (pełna treść orzeczenia)

W przepisach Kodeksu postępowania karnego zamieszczono przepisy, które nakładają obowiązki sygnalizacyjne na sąd procesowy. Chodzi tu o przepisy art. 19 i 20 KPK Podobne obowiązki zawierają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, np. art. 3701 i 3986 § 4 KPC. Na szczególną uwagę zasługuje tu art. 474 KPC, który stanowi, że w razie stwierdzenia w toku rozpoznawania sprawy poważnego uchybienia przepisom prawa pracy przez zakład pracy lub organ rentowy sąd zwraca na nie uwagę właściwemu organowi, a w razie potrzeby zawiadamia o tym prokuratora. Zawiadomienie prokuratora będzie nieodzowne wówczas, gdy stwierdzone uchybienie nosi znamiona przestępstwa. Treść art. 474 KPC w części dotyczącej obowiązku zawiadomienia prokuratora byłaby zbędna, gdyby art. 304 § 2 KPK obejmował sąd procesowy.

Pojęcie "instytucja państwowa" zawarte w art. 304 § 2 KPK niewątpliwie nawiązuje do państwowej jednostki organizacyjnej, która składa się z funkcjonariuszy różnego szczebla i charakteru, dysponuje określonymi środkami rzeczowymi, jest organizacyjnie wyodrębniona i ma swoją administrację. W jej imieniu działa organ tej jednostki organizacyjnej, czyli osoba uprawniona do jej reprezentowania na zewnątrz. W przypadku sądu chodzi o prezesa sądu.

W literaturze zgodnie przyjmuje się, że obowiązek wynikający z art. 304 § 2 KPK obciąża wyłącznie osobę pełniącą funkcję kierowniczą w tej instytucji państwowej lub ponoszącą z innego tytułu (np. na podstawie przepisów wewnętrznych) szczególną odpowiedzialność w tej instytucji (por. W. Grzeszczyk: Kodeks postępowania karnego - Komentarz, Warszawa 2006 r., s. 373; Kodeks postępowania karnego - Komentarz pod. red. P. Hofmańskiego, Warszawa 2007 r., tom II, s. 36; T. Grzegorczyk, J. Tylman: Polskie postępowanie karne, Warszawa 1998, s. 596; Kodeks postępowania karnego - Komentarz pod red. Z. Gostyńskiego, Warszawa 1998, s. 42 - 43; M. Bielski: Odpowiedzialność karna sędziego za przestępstwo urzędnicze niedopełnienia prawnego obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, Przegląd Sądowy 2007, nr 6, s. 37 i n.). Pozostali pracownicy obowiązku takiego nie mają, choć - jak podkreśla się - powinni (obowiązek służbowy) zawiadomić przełożonego o stwierdzeniu faktu popełnienia przestępstwa.

Nie można aprobować poglądu, że w art. 304 § 2 KPK chodzi o sąd w znaczeniu instytucjonalnym i poszukiwać źródła prawnego obowiązku denuncjacji spoczywającego na każdym z sędziów w samej istocie pełnionej przez nich funkcji, bez konieczności wskazania źródła indywidualnego obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.

Art. 231 KK zawiera blankietowy typ czynu zabronionego, co obliguje do ścisłej wykładni jego znamion w tym sensie, iż ustalając źródło prawnego obowiązku, o którego niedopełnieniu stanowi ten przepis, należy wskazać szczególną normę prawną nakładającą taki obowiązek. W obowiązującym stanie prawnym takiej normy brak. Upatrywanie źródła tego obowiązku w istocie sprawowanej przez sędziego funkcji i nakładanie na sąd procesowy obowiązku zawiadomienia o przestępstwie pozostaje w konflikcie z ustrojową rolą sądu, jaką jest sprawowanie w sposób bezstronny wymiaru sprawiedliwości.

Sąd, zarówno w ujęciu instytucjonalnym, jak i procesowym jest organem powołanym do oceny odpowiedzialności prawnej podmiotów i rozstrzyganiu sporów między nimi. Nie jest więc funkcją sądów inicjowanie ścigania przestępstw, a nałożenie na wszystkich sędziów, jako osób powołanych do bezstronnego osądzenia sprawy, obowiązku zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, może prowadzić do podważenia przekonania stron postępowania, a także społeczeństwa o bezstronności sądu.

Reasumując stwierdzić należy, że w obowiązującym stanie prawnym brak jest podstaw do pociągnięcia każdego sędziego do odpowiedzialności karnej za tzw. przestępstwo urzędnicze, polegające na niedopełnieniu obowiązku zawiadomienia o przestępstwie, o jakim mowa wart. 304 § 2 KPK. Wynikający z tego przepisu obowiązek prawny zawiadomienia o przestępstwie ciąży na osobach pełniących funkcje kierownicze w instytucji państwowej, jaką jest sąd, lub na osobach ponoszących z innego tytułu szczególną odpowiedzialność w tej instytucji. Do kręgu tych osób nie należał obwiniony sędzia Sądu Okręgowego. Każdemu sędziemu można jedynie przypisać służbowy obowiązek zawiadomienia prezesa sądu o powzięciu informacji o popełnieniu przestępstwa.

Uchwała SN z dnia 23 sierpnia 2007 r., SNO 42/07

Standard: 24575 (pełna treść orzeczenia)