Przerwa pracy monotonnej lub pracy w ustalonym z góry tempie (art 145 § 1 k.p.)

Zgodnie z art. 94 pkt 2a k.p.: "pracodawca jest obowiązany w szczególności organizować pracę w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w z góry ustalonym tempie". Przepis ten wprowadzony został nowelizacją z 14 listopada 2003 r. rozszerzającą katalog powinności pracodawcy o ww. obowiązek (Dz. U. 03.213.2081), co wynikało z konieczności dostosowania polskiego prawa do postanowień dyrektywy Rady nr 89/39/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. dotyczącej realizacji przedsięwzięć mających na celu poprawę bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników podczas pracy, zgodnie z którymi pracodawca powinien podjąć niezbędne działania w celu zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i ochrony ich zdrowia w każdym aspekcie związanym z ich pracą, a ponadto do dyrektywy Rady nr 93/104/WE z 23.11. 1993 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy, który w przypadku pracy organizowanej zgodnie z pewnym rytmem zobowiązuje do brania pod uwagę zasady dostosowania organizacji pracy do potrzeb pracowników, w szczególności w celu złagodzenia pracy monotonnej i pracy w określonym z góry tempie, szczególnie jeżeli chodzi o przerwy w trakcie czasu pracy.

Praca w ustalonym z góry tempie zwiększa wysiłek w porównaniu do tempa swobodnego, regulowanego przez pracownika. Może to prowadzić do zmęczenia psychicznego i zagrożeń analogicznych jak przy monotonii, która może być powodem znacznej uciążliwości psychicznej oraz dolegliwości układu ruchu. W wyniku monotonii następuje zmęczenie, którego skutkiem jest zmniejszenie sprawności oraz wydajności pracy, oraz zwiększenie liczby popełnianych błędów. Z tych przyczyn monotonia a co za tym idzie praca w z góry określonym tempie może zagrażać bezpieczeństwu pracy. Czynniki te zdecydowały o ustawowym wskazaniu najskuteczniejszej metody przeciwdziałania monotonii w pracy - wprowadzeniu przerw w pracy wliczanych do czasu pracy - art. 145 § 1 in fine k.p.

Przepis art. 145 § 1 k.p. w powiązaniu z art. 207 k.p. jest interpretowany dwojako. Część autorów uważa, że skrócenie czasu pracy jest rozwiązaniem ostatecznym, wprowadzanym gdy zawiodą inne środki wprowadzane przez pracodawcę w ramach obowiązku zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, eliminujące uciążliwość prac, o których mowa w art. 145 § 1 k.p. Pogląd powyższy prezentuje skarżąca twierdząc, że w art. 145 § 1 k.p. nie występuje żaden zwrot wskazujący na obligatoryjność skrócenia czasu pracy w sytuacji stwierdzenia występowania pracy w ustalonym z góry tempie, skutkiem czego przepis ten nie może stanowić podstawy do nałożenia na pracodawcę obowiązku sformułowanego w zaskarżonym nakazie. Zdaniem skarżącej przepis ten stanowi jedynie wskazanie dla pracodawcy co do sposobów skrócenia czasu pracy ale w przypadku, gdy to pracodawca podejmie decyzję o potrzebnie jego skrócenia, przy czym w skardze przytacza się poglądy dotyczące skrócenia norm czasu pracy w przypadkach występowania szczególnie uciążliwych lub szkodliwych warunków pracy.

Poza powołanymi przez skarżącą poglądami wskazać jednak należy na stanowisko przeciwne (K. Baran, Kodeks pracy komentarz wyd. II LEX 2014, Dorota Dzienisiuk, Oficyna 2011 (w:) L. Florek, Lex Czas pracy, także Z. Góral, K. Stefański, Czas pracy LEX 2013,). Wynika ono nie tylko z literalnego odczytania przepisu art. 145 § 1 k.p.a., ale z jego analizy w powiązaniu z regulacją zawartą w § 2, oraz całościową regulacją dotyczącą obowiązków pracodawcy w przypadku świadczenia przez pracowników pracy w z góry ustalonym tempie.

Powołani autorzy zwracają uwagę, iż zastosowanie krótszej normy czasu pracy jest obowiązkowe pod warunkiem, że prace takie są świadczone. Ratio legis tej regulacji polega na tym, że reprezentacja pracowników z pracodawcą (art. 237 11a, 237 13a k.p.a.) uczestniczy w tworzeniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, wykorzystując prawo do skrócenia czasu pracy na określonych stanowiskach pracy. Taka wykładnia oddaje ducha dyrektywy 89/391/EWG z 12 czerwca 1989 r. w sprawie wprowadzania środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników miejscu pracy, która opiera się na konsultowaniu z pracownikami zagrożeń w miejscu pracy oraz poszukiwaniu rozwiązania tych problemów (tak K. Baran op.cit.).

Uznaje się, że de lege lata z art. 145 k.p. nie można wyprowadzić obowiązku pracodawcy skracania czasu pracy pracownikom we wszystkich przypadkach występowania szczególnych warunków pracy. Można jedynie uznać, że taki obowiązek powstaje dopiero po sporządzeniu wykazu, o którym mowa w art. 145 § 2 k.p., jednak przy braku pracodawcy obowiązku sporządzenia wykazu (tak D. Dzienisiuk, op. cit.). Z kolei Z. Góral (op.cit.) wskazuje, że na pracodawcy ciąży obowiązek dbania o bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Obowiązek ten, wyrażony w art. 94 pkt 4 i art. 207 § 2 k.p., należy do podstawowych obowiązków pracodawcy.

Ustawodawca w katalogu obowiązków pracodawcy umieścił także obowiązek organizowania pracy w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i w z góry ustalonym tempie - art. 94 pkt 2a k.p. Jeżeli u danego pracodawcy występują szkodliwe lub uciążliwe warunki pracy, z obowiązków powyższych wynika powinność ich eliminowania lub ograniczania. Podstawowym sposobem jest jak się wydaje skracanie czasu pracy. Stąd też płynie konkluzja o obligatoryjności skrócenia czasu pracy w przypadkach określonych w art. 145 § 1 k.p.

Sąd w składzie rozpoznającym sprawę nie podziela poglądu skarżącej spółki w powyższej kwestii. Wynik analizy przepisów art. 145, 207, 94 pkt 2a i art. 237 11a k.p. stanowisku temu przeczy. Zdaniem Sądu, przepis art. 145 k.p. nie może być odczytany bez uwzględnienia treści jego § 2, co pomija w swojej argumentacji skarżąca. Stanowi on, że wykaz prac, o których mowa w art. 145 § 1 ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami w trybie i na zasadach określonych w art. 237 11a i art. 237 13a. Należy przychylić się do stanowiska, zgodnie z którym reprezentacja pracowników uczestniczy z pracodawcą w tworzeniu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, wykorzystując prawo do skrócenia czasu pracy na określonych stanowiskach. Nie można także pominąć, że wykaz prac, o których mowa w art. 145 § 1 k.p. powstaje po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę nad pracownikami. Sąd stoi na stanowisku, że w przypadku sporządzenia na podstawie art. 145 § 2 k.p. wykazu prac, o których mowa w art. § 1 tego przepisu, w trybie i na zasadach określonych w art. 237 11a i 237 13a, pracodawca ma obowiązek skrócenia czasu pracy, co w przypadku skarżącej oznacza konieczność wprowadzenia przerw wliczanych do czasu pracy. Tyko bowiem taką formę skrócenia czasu pracy w przypadku prac w z góry ustalonym tempie przewiduje art. 145 § 1 k.p.

Oczywiste jest - jak twierdzi skarżąca, że art. 145 § 1 k.p. wskazuje tylko na dopuszczalne formy prawne działań pracodawców w przypadku świadczenia przez pracowników prac w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia, oraz w przypadku pracy monotonnej i pracy w z góry ustalonym tempie. Nie może jednak budzić wątpliwości, że kolejność działań pracodawcy w przypadku świadczenia przez pracowników prac wymienionych w § 1 jest odwrotna, aniżeli numeracja jednostek redakcyjnych art. 145 k.p. W pierwszej kolejności musi dojść do ustalenia wykazu prac, (§ 2), zaś kolejnym etapem jest skrócenie czasu pracy w sposób, o którym mowa w § 1. (z zastrzeżeniem, że obowiązują regulacje w stosunku do poszczególnych grup zawodowych, odnoszące się do prac w warunkach szczególnie uciążliwych i szczególnie szkodliwych dla zdrowia).

Zdaniem Sądu, tym bardziej więc nieuprawnione jest stanowisko, że to pracodawca sam decyduje (co podkreśla skarżąca) o skróceniu czasu pracy w przypadku prac w z góry ustalonym tempie. W przypadku ustalenia wykazu, o którym mowa w art. 145 § 2 k.p. obowiązek taki po stronie pracodawcy powstaje. W przeciwnym wypadku niezrozumiały byłby cel ustalania wykazu prac, o którym mowa w art. 145 § 2 k.p.a. Wykaz taki stanowiłby jedynie informację o wykonywaniu na niektórych stanowiskach prac w z góry ustalonym tempie i nie rodziłby po stronie pracodawcy konkretnego obowiązku, ponieważ wprowadzenie skróconego czasu pracy pozostawione byłoby uznaniu pracodawcy. Należy w tym miejscu zwrócić uwagę na pewną niekonsekwencję w przytoczonym przez skarżącą poglądzie M. Rycak (str. 9 skargi) o fakultatywności wprowadzenia skróconego czasu pracy u skarżącej. Autorka twierdzi, iż pracodawca sam decyduje, czy niezbędne jest wprowadzenie skróconego czasu pracy, czy też bardziej celowe jest zastosowanie innych prawnych środków (...). Niewątpliwie więc chodzi o środki eliminujące lub ograniczające niekorzystne skutki określonego rodzaju prac przewidziane w przepisach prawa. Jedynym zaś prawnym środkiem zmniejszenia uciążliwości pracy w z góry określonym tempie, przewidzianym w akcie regulującym prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, czyli w k.p., jest skrócenie jej czasu przez wprowadzenie przerwy wliczanej do czasu pracy. Wszystkie działania skarżącej w zakresie ochrony pracowników i dbałości o zmniejszenie uciążliwości pracy na stanowiskach objętych wykazem nie mogą pozostać niedostrzeżone. Jednakże nie sposób nie dostrzec i tej istotnej okoliczności, iż ustalenie u skarżącej wykazu prac dowodzi, że prace te są nadal pracami w z góry ustalonym tempie i ta cecha stanowi o ich uciążliwości, a jego istnienie rodzi obowiązek wprowadzenia przerw w formie wynikającej z przepisów prawa pracy. Na gruncie kompleksowej regulacji wynikającej z powoływanych wyżej przepisów nie jest do przyjęcia, aby wykaz ten pełnił jedynie funkcję informacyjną. Skarżąca pomija całkowicie w swojej argumentacji, że wykaz został przez pracodawcę sporządzony i to w wyniku realizacji nakazu Inspektora Pracy. Jak bowiem wynika z akt sprawy (protokół kontroli z dnia 24 kwietnia 2015 r. str. 3), Inspektor Pracy wydał nakaz z dnia 14 pażdziernika 2014 r. nr (...) dotyczący ustalenia wykazu prac wykonywanych w z góry ustalonym tempie, a skarżąca (po dwukrotnym odwołaniu się od tej decyzji w części dotyczącej terminu) nakaz ten wykonała. W konsekwencji ustalono wykaz prac w z góry ustalonym tempie, o którym mowa w art. 145 § 2 k.p. i w trybie przewidzianym w tym przepisie, co także wynika z cyt. protokołu kontroli. Kwestionowany w niniejszej sprawie nakaz jest więc konsekwencją ustalenia wykazu prac w z góry ustalonym tempie wykonywanych u skarżącej.

Oczywiste jest, że pracodawca powinien dążyć do wyeliminowania zagrożeń czy uciążliwości warunków pracy, do czego jest obowiązany na podstawie art. 207 k.p. Jeśli podjęte działania będą skuteczne i praca przestanie mieć charakter szkodliwy lub uciążliwy, to nie będzie aktualny obowiązek skracania czasu pracy. W przypadku sytuacji faktycznej u skarżącej oznacza to, że jeżeli działania podejmowane przez pracodawcę doprowadzą do tego, że praca na stanowiska zawartych w wykazie przestanie mieć charakter pracy uciążliwej, bo w ustalonym z góry tempie, to wprowadzenie przerw wliczanych do czasu pracy utraci podstawę. Decyduje o tym zdaniem sądu wyodrębnienie tego rodzaju prac w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia i nowelizacja art. 145 i 94 k.p. z 14 listopada 2003 r.

Wskazać trzeba, że obowiązujące przepisy nie regulują ani przysługującej pracownikowi liczby przerw, ani ich wymiaru. W doktrynie można spotkać się ze stanowiskiem, że w trybie art. 145 § 2 k.p. następuje nie tylko określenie wykazu stanowisk pracy objętych skróconym czasem pracy, ale także określenie wymiaru skróconego czasu pracy i wymiaru przerw skracających czas pracy (tak M. Nałęcz. -Kodeks pracy, Komentarz pod red. Prof. W. Muszalskiego, wyd. C.H. Beck, 4 wydanie, kom. do art. 145). Stanowisko takie nie jest wyrażane przez pozostałych komentatorów. Jednolicie wskazuje się tylko co do trybu wprowadzenia przerw, że należy zastosować per analogiam art. 150 k.p. Jednak tryb wprowadzenia jest czym innym niż wymiar przerw i ich ilość.

Wyrok WSA w Krakowie z dnia 28 kwietnia 2016 r., III SA/Kr 1046/15

Standard: 24548 (pełna treść orzeczenia)