Roszczenia w stosuneku negotiorum gestio w płaszczyźnie wewnętrznej i zewnętrznej

W ramach przyjętej w polskim systemie prawnym regulacji negotiorum gestio zarówno w okresie obowiązywania kodeksu zobowiązań (art. 115-122) jak i kodeksu cywilnego (art. 752-757) ustawodawca nie przyznał prowadzącemu cudzą sprawę ustawowego umocowania do działania w imieniu i na rzecz podmiotu zainteresowanego.

Oznacza to, iż w relacji wewnętrznej między gestorem a domini negotii podstawę oceny wzajemnych roszczeń stron stanowić będzie stosunek obligacyjny prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia, o ile działanie gestora spełnia ustawowe przesłanki negotiorum gestio (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2015 r., V CSK 330/14, OSNC 2016, nr 2, poz. 24, z dnia 24 stycznia 2013 r., V CSK 133/12, nie publ, z dnia 19 lipca 2012 r., II CSK 724/11, nie publ.).

Jednak w płaszczyźnie zewnętrznej, ze względu na dokonywanie przez gestora czynności prawnych w imieniu zainteresowanego bez umocowania, gestor powinien być traktowany, jako falsus procurator w rozumieniu art. 103-104 k.c. Prawidłowe prowadzenie cudzej sprawy bez zlecenia wyłącza, zatem, bezprawność ingerencji w cudzą sferę prawną jedynie w stosunku wewnętrznym, nie zaś w odniesieniu do osób trzecich.

Do odmiennego wniosku nie prowadzi charakter instytucji prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia, ukierunkowanej na uzyskanie przez osobę zainteresowaną korzyści lub nie dopuszczenie do odniesienia przez nią strat. Te istotne racje aksjologiczne, wpłynęły na istnienie instytucji negotiorum gestio w aktualnym kształcie normatywnym, który nie przyznaje uprawnienia podmiotowi prowadzącemu cudzą sprawę sine mandatu, do występowania ze skutecznymi roszczeniami w stosunku do osób trzecich, nawet, gdy jest to uzasadnione przysporzeniem osobie zainteresowanej korzyści.

Oparcie instytucji negotiorum gestio na konstrukcji zastępstwa pośredniego powoduje, iż skutki tych działań nie mogą dotyczyć bezpośrednio sfery praw i obowiązków zainteresowanego. Oznacza to, iż korzyść uzyskana przez gestora wchodzi bezpośrednio do jego majątku i takie też konsekwencję miałoby orzeczenie sądu wydane w stosunku do osoby trzeciej. Skoro gestor nie ma kompetencji do dokonywania czynności wchodzących w obręb prowadzonej przez niego sprawy w imieniu własnym na rachunek osoby zainteresowanej, ma obowiązek wydać osobie, której sprawę prowadzi wszystko, co przy jej prowadzeniu uzyskał (art. 753 § 2 k.c.).

Jeżeli zatem między gestorem, a osobą trzecią nie istnieje odrębne źródło zobowiązania mogące stanowić podstawę świadczenia (np. umowa), prowadzący cudze sprawy bez zlecenia nie ma uprawnienia do dochodzenia przed sądem, jako zastępca pośredni roszczeń przeciwko osobie trzeciej. W rezultacie w płaszczyźnie zewnętrznej funkcja legitymizacyjna negotiorum gestio, będzie realizowana, tylko w razie potwierdzenia czynności przez osobę zainteresowaną, a nie będzie uzasadniała skuteczności czynności dokonanej z osobą trzecią.

w płaszczyźnie zewnętrznej gestor, jest osobą nieuprawnioną do przyjęcia świadczenia należnego zainteresowanemu z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Oznacza to, iż spełnienie świadczenia do jego rąk, z braku potwierdzenia przez domini negotii, będzie skuteczne względem niego tylko w takim zakresie, w jakim ze świadczenia skorzystał (art. 452 k.c.). Osoba trzecia świadcząc do rąk gestora czyni to, zatem na swoje ryzyko.

Okoliczność, iż art. 753 § 2 k.c. nakłada na gestora obowiązek rozliczenia się z zainteresowanym, nie stanowi argumentu na rzecz tezy, iż ustawodawca przyznaje gestorowi - na wzór syndyka - prawo do działania w imieniu własnym na rachunek osoby zainteresowanej i z bezpośrednim skutkiem dla niej. W sytuacji, gdy roszczenie zgłoszone przez zainteresowanego na podstawie art. 753 § 2 k.c. okaże się nieskuteczne, z uwagi na niewypłacalność prowadzącego cudze sprawy, osoba trzecia nie zostanie z zobowiązania zwolniona.

Ponadto zainteresowany będzie mógł wystąpić bezpośrednio przeciwko korzystającemu z nieruchomości, który w razie niepowodzenia zarzutu skorzystania ze świadczenia (art. 452 k.c.), będzie zobligowany świadczyć ponownie do rąk osoby uprawnionej, pozostając jedynie z roszczeniem w stosunku do gestora. O ile dokonanie w takiej sytuacji dobrowolnego świadczenia do rąk podmiotu prowadzącego cudze sprawy bez zlecenia jest objęte ryzykiem dłużnika, o tyle zobligowanie go do świadczenia wyrokiem sądu, nie jest dopuszczalne, skoro wywoływałoby skutek tylko w odniesieniu do relacji między gestorem a osobą trzecią (art. 366 k.c.).

W konsekwencji odmiennie należy oceniać relacje prowadzącego cudzą sprawę z osobami trzecimi podejmowane za ich akceptacją i wiążące się następnie z konsekwencjami w postaci rozliczeń, w różnych konfiguracjach, między gestorem, zainteresowanym i osobą trzecią. Ich istnienie w obrocie prawnym, nie stanowi argumentu na rzecz przyznania gestorowi legitymacji czynnej do dochodzenia roszczeń przed sądem, skoro prowadziłoby to do akceptacji świadczenia do rąk podmiotu nieuprawnionego do jego przyjęcia, który zajął się prowadzeniem cudzych interesów, bez jakiegokolwiek upoważnienia, a domaga się świadczenia na swoją rzecz.

Za przeciwnym stanowiskiem nie przemawia potrzeba pełnej realizacji funkcji ochronnej analizowanej instytucji, może być ona, bowiem realizowana w modelu przyjętym przez ustawodawcę, przy zapewnieniu potrzeby ochrony osób trzecich, wchodzących w relację z gestorem.

Wyrok SN z dnia 8 listopada 2016 r., III CSK 368/15

Standard: 24349 (pełna treść orzeczenia)