Miejsce służbowe sędziego

Zgodnie z treścią art. 55 § 1 i 2 u.s.p., jednocześnie z powołaniem do pełnienia urzędu na określonym stanowisku sędziowskim Prezydent RP wyznacza miejsce służbowe (siedzibę) sędziego. Praktycznie oznacza to wskazanie konkretnego sądu jako jednostki organizacyjnej sądownictwa powszechnego. W ten sposób zostaje wyznaczony terytorialny zasięg władzy sędziego, gdyż każdemu sądowi przypisany jest ściśle określony obszar jurysdykcyjny; obszary te tworzy, znosi i zmienia Minister Sprawiedliwości 

Uchwała SN z dnia 23 marca 2023 r., I KZP 15/22

Standard: 67821 (pełna treść orzeczenia)

Miejsce służbowe (siedziba sądu) określa zakres obszarowy tej jurysdykcji.

Wyrok SN z dnia 6 września 2022 r., II KK 321/22

Standard: 67817 (pełna treść orzeczenia)

Miejsce służbowe (siedziba) określa jej zasięg, którym jest konkretny sąd, a w istocie obszar oraz rodzaj spraw, wynikający z przepisów o właściwości rzeczowej

Postanowienie SN z dnia 12 maja 2016 r., III KK 494/15

Standard: 67815 (pełna treść orzeczenia)

Z art. 55 § 3, art. 75, 77 § 6 i art. 84 § 3 Pr.u.s.p., powiązanych z art. 180 ust. 2 Konstytucji, wynika, że miejscem służbowym sędziego jest sąd, a tym samym określony obszar jurysdykcyjny należący do sądu (art. 10 Pr.u.s.p.), w którym sędzia może sprawować władzę sądowniczą. Innymi słowy, o ile powołanie do pełnienia urzędu na stanowisku sędziego oznacza nadanie sędziemu prawa jurysdykcji, czyli wydawania wyroków i podejmowania innych czynności jurysdykcyjnych w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, o tyle miejsce służbowe wytycza zakres tej władzy, tzn. konkretny sąd, obszar działania sędziego oraz rodzaj spraw, które może rozstrzygać, określony w przepisach prawa procesowego o właściwości rzeczowej.

Miejsce służbowe jest elementem władzy sądowniczej sensu stricto, a nie tylko zagadnieniem pracowniczym (miejscem wykonywania pracy - np. art. 29 § 1 pkt 2, art. 775 lub 128 § 1 k.p.) lub problemem organizacji wymiaru sprawiedliwości (rozlokowania kadry sędziowskiej - np. art. 56 Pr.u.s.p.). Tym bardziej nie mieści się ono w dziedzinie nadzoru administracyjnego nad działalnością sądów (art. 9 w związku z art. 8 ust. 1 Pr.u.s.p.) albo w zakresie innych decyzji porządkowych (por. uz. uchwał SN dnia 21 listopada 2001 r., I KZP 28/01 i z dnia 26 września 2002 r., I KZP 28/02, a także wyrok TK z dnia 15 stycznia 2009 r., K 45/07).

W tej sytuacji jest oczywiste, że każda zmiana dotycząca miejsca służbowego sędziego jest ingerencją w zakres władzy sędziego - odjęciem jej, poszerzeniem lub przeniesieniem. Nie wymaga również dowodu teza, że przez dowolne zmiany miejsca służbowego sędziego łatwo ograniczać swobodę jurysdykcyjną sędziego i osłabić poczucie pewności stanowiska, a w niektórych wypadkach wpływać na rozstrzygnięcia w konkretnych sprawach.

Ranga miejsca służbowego sędziego w ustroju sądów, jego znaczenie dla ważności i mocy wydawanych przez niego wyroków oraz bezpośredni związek z niezawisłością, nieusuwalnością i nieprzenoszalnością łączy je ściśle i nierozerwalnie z władzą sądowniczą. W związku z tym - także przez wzgląd na odrębność i niezależność tej władzy - należy wyłączyć decyzje dotyczące miejsca służbowego sędziego spod jakiegokolwiek wpływu władzy wykonawczej (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 stycznia 2009 r., K 45/07). Z tego względu trafny jest podnoszony w piśmiennictwie i akceptowany w judykaturze Sądu Najwyższego pogląd, że oddanie w art. 75 Pr.u.s.p. decyzji dotyczącej miejsca służbowego sędziego, a więc terytorialnego i rzeczowego zasięgu jego władzy sądowniczej, Ministrowi Sprawiedliwości jest ustrojowo wadliwe, gdyż nie tylko rodzi wątpliwości z punktu widzenia art. 180 ust. 2 Konstytucji, ale także sankcjonuje w zasadzie dyskrecjonalną ingerencję czynnika administracyjnego w zakres władzy sądowniczej. De lege lata zatem przepisy ustawy przyznające Ministrowi Sprawiedliwości to uprawnienie wymagają, jak już podniesiono, wykładni ścisłej, a w razie istotnych wątpliwości - zwężającej, z intencją poszanowania Konstytucji oraz idei podziału władz (art. 10 i 173 Konstytucji).

Jeżeli sędzia przekracza zakres władzy, zarówno w aspekcie terytorialnym, jak i rzeczowym, a więc np. orzeka poza sądem (obszarem), w którym ma siedzibę, staje się sędzią (sądem) niewłaściwym - w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz przepisów prawa procesowego - podobnie jak niewłaściwy jest sąd, w którego składzie zasiadają sędziowie innego sądu (por. także art. 46 § 1 Pr.u.s.p. oraz np. wyrok SN z dnia 1 października 2002 r., V KK 114/02). 

W doktrynie podkreśla się, że pojęcie sędziego właściwego (naturalnego), przewidziane po raz pierwszy w konstytucji francuskiej z dnia 3 września 1791 r., urzeczywistniane obecnie w przepisach ustrojowych większości demokratycznych państw i łączone nierozerwalnie z zasadami przywiązania sędziego do urzędu, nieusuwalności i nieprzenoszalności, jest także jednym z elementów określających istotę i funkcję niezawisłości sędziowskiej (por. np. art. 97 ustawy zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec, art. 170 konstytucji Królestwa Holandii, art. 30 ust. 1 konstytucji Szwajcarii oraz art. 13 konstytucji Królestwa Belgii). 

Sędzia właściwy jest również jednym z istotnych czynników sprawiedliwości proceduralnej, elementu prawa do sądu stanowiącego fundament demokratycznego państwa prawnego.

Uchwała SN z dnia 28 stycznia 2014 r., BSA I-4110-4/13

Standard: 67825 (pełna treść orzeczenia)

Osoba powołana na stanowisko sędziego jako uprawniona do orzekania z mocy tego powołania, orzekać może jednak tylko w sądzie macierzystym. Możliwość orzekania w innym sądzie uzyskuje m.in. przez delegacje”. Delegacja spełnia więc funkcję uprawniającą, legitymującą tego sędziego do orzekania w innym niż jego obecny sąd macierzysty. Nie poszanowanie tego czyni, że skład w którym zasiada sędzia nieuprawniony do sądzenia w tym sądzie, staje się nienależyty, a tego typu naruszenie stanowi rażącą obrazę minimalnego standardu prawidłowego procedowania. 

Wyrok SN z dnia 1 października 2002 r., V KK 114/02

Standard: 68377 (pełna treść orzeczenia)