Legitymacja bierna w sprawie o opublikowanie sprostowania; zmiana na stanowisku redaktora naczelnego (art. 39 Pr.Pras.)

Jeżeli wyrok nakazujący opublikowanie sprostowania, o którym mowa w art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r. poz. 1914 z późn. zm.) został wydany przeciwko redaktorowi naczelnemu, to skarga kasacyjna osoby fizycznej zajmującej to stanowisko podlega odrzuceniu, jako wniesiona przez podmiot nie będący stroną procesu.

Postanowienie SN z dnia 7 maja 2021 r., I CSKP 21/21

Standard: 59463 (pełna treść orzeczenia)

W razie opublikowania materiału prasowego w dodatku lokalnym, branżowym lub tematycznym do zarejestrowanego dziennika lub czasopisma, właściwym redaktorem naczelnym w rozumieniu art. 31a w zw. z art. 39 ustawy z dnia 28 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1914 ze zm.) jest redaktor naczelny dziennika lub czasopisma, z którym dodatek jest związany, chyba że sposób funkcjonowania dodatku stwarza u zewnętrznego odbiorcy uzasadnione przeświadczenie, że jest to samodzielny tytuł, w którym działa redaktor naczelny; w takim przypadku powództwo o opublikowanie sprostowania prasowego może być wytoczone także przeciwko redaktorowi naczelnemu tego tytułu. Przy ocenie, czy sposób funkcjonowania dodatku wywołuje takie uzasadnione przeświadczenie, należy uwzględnić w szczególności treść informacji ujawnianych w stopce redakcyjnej (art. 27 ust. 1 Prawa prasowego). 

Przepisy art. 31a w związku z art. 39 pr. pras. wiążą legitymację bierną w procesie o opublikowanie sprostowania z redaktorem naczelnym właściwego dziennika lub czasopisma. Powiązanie to jest uzasadnione kompetencjami redaktora naczelnego jako podmiotu, któremu powierza się kierowanie redakcją i odpowiedzialność za treść przygotowywanych przez redakcję materiałów prasowych (art. 25 ust. 1 i 4 pr. pras.). Wskazanie redaktora naczelnego jako zobligowanego do opublikowania sprostowania, a w konsekwencji strony biernej postępowania sądowego w razie sporu co do zasadności publikacji sprostowania, wpisuje się w tak ukształtowaną pozycję, a jednocześnie pozwala zapewnić sprawne zadośćuczynienie roszczeniu osoby zainteresowanej, względnie wykonanie wyroku nakazującego opublikowanie sprostowania (por. uchwałę SN z dnia 17 września 2008 r., III CZP 79/08).

Właściwym czasopismem lub dziennikiem w rozumieniu art. 31a ust. 1 pr. pras. jest dziennik lub - odpowiednio - czasopismo, w którym ukazał się nieprawdziwy lub nieścisły materiał prasowy. W razie sporu co do zasadności publikacji sprostowania, stroną legitymowaną biernie jest zatem redaktor naczelny dziennika lub - odpowiednio - czasopisma, w którym ogłoszono materiał mający podlegać sprostowaniu. Dane osoby piastującej funkcję redaktora naczelnego podlegają ujawnieniu na każdym egzemplarzu druków periodycznych i innych podobnych druków prasowych, w widocznym i zwyczajowo przyjętym miejscu (art. 27 ust. 1 pkt 2 pr. pras.). Informacje te są ponadto objęte wpisem do rejestru dzienników i czasopism, prowadzonym na zasadach określonych w art. 20 i n. pr. pras. oraz w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lipca 1990 r. w sprawie rejestru dzienników i czasopism (Dz. U. nr 46, poz. 275 ze zm.) (art. 20 ust. 2 pkt 2 pr. pras.).

W nowszym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że w postępowaniu o opublikowanie sprostowania prasowego stroną pozwaną nie jest jednak osoba fizyczna powołana na stanowisko redaktora naczelnego, lecz redaktor naczelny właściwego dziennika lub czasopisma, któremu w sprawach tych przysługuje zdolność sądowa (por. uchwałę SN z dnia 22 czerwca 2017 r., III CZP 8/17 i wyrok SN z dnia 4 października 2019 r., I CSK 416/18).

Aktualność straciła w konsekwencji dawniejsza judykatura, w której wskazywano na konieczność wytoczenia powództwa przeciwko konkretnej, oznaczonej imieniem i nazwiskiem, osobie fizycznej (por. postanowienie SN z dnia 10 października 1989 r., II CZ 167/89, niepubl., uchwałę SN z dnia 17 września 2008 r., III CZP 79/08 i wyrok SN z dnia 6 czerwca 2014 r., I CSK 387/13). Oznacza to, że w pozwie o opublikowanie sprostowania osoba zainteresowana nie jest zobligowana do podania imienia i nazwiska osoby piastującej funkcję redaktora naczelnego. Rola tej osoby sprowadza się do dokonywania czynności procesowych za redaktora naczelnego, dysponującego samodzielną podmiotowością procesową (art. 67 § 1 k.p.c. anlg.; por. uchwałę SN z dnia 22 czerwca 2017 r., III CZP 8/17).

Ciężar związany z określeniem strony pozwanej w procesie o opublikowanie sprostowania prasowego sprowadza się w konsekwencji do wskazania w pozwie redaktora naczelnego „właściwego” dziennika lub czasopisma. Stanowi to znaczne ułatwienie dla osoby ubiegającej się o opublikowanie sprostowania, niemniej jednak także to wymaganie może pociągać za sobą trudności w tych przypadkach, w których materiał prasowy został opublikowany w jednostce prasy związanej organizacyjnie z większą całością, takiej jak dodatek lub magazyn lokalny, branżowy lub tematyczny, ukazujący się w tych samych lub innych odstępach czasowych, jak dziennik lub czasopismo, z którymi jest on związany.

Wykładni przepisów o sprostowaniu prasowym należy dokonywać z uwzględnieniem tych funkcji, co w rozważanym kontekście prowadzi do wniosku, że prawidłowe określenie redaktora naczelnego będącego adresatem wniosku o opublikowanie sprostowania prasowego, a w konsekwencji legitymowanego biernie w procesie o opublikowanie sprostowania, powinno być możliwie najprostsze dla zainteresowanego. W szczególności zaś, złożona struktura medium, w którym opublikowano sporny materiał prasowy, nie powinna utrudniać sądowego dochodzenia obowiązku opublikowania sprostowania.

Uwzględniając funkcje sprostowania, o legitymacji biernej powinny decydować czynniki możliwie najbardziej obiektywne i uchwytne z punktu widzenia odbiorcy materiału prasowego, zainteresowanego opublikowaniem sprostowania. Możliwość taką stwarza w pierwszej kolejności obowiązek rejestracji działalności polegającej na wydawaniu dziennika lub czasopisma, który zakłada ujawnienie nie tylko konkretnego tytułu, lecz także redaktora naczelnego (art. 20 ust. 2 pkt 1 i 2 pr. pras.).

Dane zawarte w rejestrze są dostępne dla zainteresowanych, toteż zapoznanie się z jego treścią nie może być co do zasady traktowane jako zbyt daleko idąca trudność dla osoby żądającej opublikowania sprostowania. Jeżeli zatem konkretny tytuł, w tym portal internetowy, w którym ukazał się sporny materiał, został ujawniony w rejestrze, co zakłada funkcjonowanie w nim redaktora naczelnego, to należy przyjąć, że legitymowanym biernie jest redaktor naczelny tego tytułu. Jest tak bez względu na sposób traktowania tego tytułu i jego redakcji w wewnętrznych stosunkach kształtowanych przed wydawcę, a także bez względu na to, czy tytuł ten jest rozpowszechniany samodzielnie, czy wyłącznie z innym tytułem, jak również, czy dane osoby piastującej funkcje redaktora naczelnego tego tytułu są prawidłowo ujawniane w impressum (art. 27 ust. 1 pr. pras.).

Strona pozwana nie może w takim przypadku bronić się zarzutem, że „właściwym” redaktorem naczelnym, przeciwko któremu należało wytoczyć powództwo, jest redaktor naczelny dziennika lub czasopisma, w skład którego wchodzi ów dodatek (podserwis) lub z którym jest związany, skoro w rzeczywistości ta właśnie osoba decyduje o treściach zawartych w dodatku (podserwisie) (por. w tym kontekście wyrok Sądu Apelacyjnego w W. z dnia 26 stycznia 2016 r., I ACa 2129/15, niepubl.). Wpis w rejestrze, mimo deklaratywnego charakteru, „usamodzielnia” jednostkę prasy, czyniąc z niej z punktu widzenia zewnętrznego odbiorcy odrębny dziennik lub czasopismo. Przesądza zarazem o funkcjonowaniu w jej ramach organu, jakim jest redaktor naczelny, a tym samym uzasadnia związanie z tym organem legitymacji biernej w procesie.

Konsekwentnie, w sytuacji, w której tytuł funkcjonujący jako dodatek branżowy, lokalny lub tematyczny (odpowiednio - portal będący podserwisem o takiej charakterystyce), nie jest ujawniony w rejestrze, za legitymowanego biernie należy uznać redaktora naczelnego zarejestrowanego dziennika lub czasopisma, z którym tytuł (portal) jest związany i którego jest elementem (por. wyrok SA w Gdańsku z dnia 30 grudnia 2014 r., I ACa 654/14).

Na osobę dochodzącą roszczenia o opublikowanie sprostowania nie powinien być nakładany ciężar ustalenia i dowodzenia, czy dodatek w rzeczywistości dysponuje własną redakcją, w ramach której działa nieujawniony w rejestrze redaktor naczelny, a tym bardziej, jaki jest stopień samodzielności tej redakcji w doborze treści prasowych. Dlatego też za legitymowanego biernie należy w rozważanej sytuacji uznać redaktora naczelnego zarejestrowanego dziennika lub czasopisma, w ramach którego funkcjonuje dodatek (podserwis tematyczny).

Fakty dotyczące rzeczywistych relacji między redakcją lokalną (branżową), a redakcją głównego tytułu, są w takim przypadku nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy, nie powinny one być zatem przedmiotem postępowania dowodowego. Okoliczność, że w takiej sytuacji żądanie opublikowania sprostowania może zostać skierowane przeciwko redaktorowi naczelnemu, który de facto nie decyduje o treściach publikowanych w dodatku, ponieważ kompetencję tę w wewnętrznych relacjach powierzono innej osobie, nie godzi w interes osoby domagającej się opublikowania sprostowania, ponieważ nie uchyla obowiązku publikacji sprostowania w terminach i miejscu określonym w art. 32 pr. pras. Zorganizowanie funkcjonowania poszczególnych redakcji, w tym lokalnych i branżowych, w taki sposób, by obowiązki wynikające z tego przepisu były realizowane, leży po stronie wydawcy.

Od zasady powiązania legitymacji biernej w procesie o opublikowanie sprostowania prasowego z ujawnieniem redaktora naczelnego w rejestrze należy dopuścić wyjątek w sytuacji, w której funkcjonowanie tytułu będącego dodatkiem do zarejestrowanego dziennika lub czasopisma, czy to w formie drukowanej, czy elektronicznej, stwarza z punktu widzenia zewnętrznego odbiorcy pozór funkcjonowania w roli dziennika lub czasopisma, wyposażonego we własną redakcję z odrębnym redaktorem naczelnym na czele. Kierując się interesem osoby zainteresowanej, pierwszeństwo należy wtedy przyznać percepcji zewnętrznego odbiorcy z tym skutkiem, że osoba zainteresowana może wytoczyć powództwo przeciwko redaktorowi naczelnemu tytułu, w którym okazał się sporny materiał, bez względu na nieujawnienie tego tytułu w rejestrze.

Nie ma w tej mierze znaczenia to, czy redakcja dodatku faktycznie samodzielnie decyduje o publikowanych treściach, czy też nie, jeżeli bowiem wydawca prowadzi działalność prasową w sposób wywołujący u odbiorców uzasadnione mylne przeświadczenie, że chodzi o dziennik lub czasopismo z samodzielną redakcją i własnym kierownictwem, powinien liczyć się z tym, że powództwo o opublikowanie sprostowania może zostać wytoczone także przeciwko redaktorowi naczelnemu tytułu stanowiącego element większej całości, bez względu na to, czy został on zarejestrowany jako odrębny tytuł prasowy. Za taką koncesją na rzecz osoby zainteresowanej opublikowaniem sprostowania prasowego przemawia również brak oficjalnej elektronicznej i scentralizowanej informacji o treści rejestru dzienników i czasopism, prowadzonego przez poszczególne sądy okręgowe (art. 20 ust. 1 pr. pras.). Stanowisko to koresponduje także z ogólniejszym zapatrywaniem, że brak wpisu dziennika lub czasopisma w rejestrze nie stoi na przeszkodzie domaganiu się od właściwego redaktora naczelnego opublikowania sprostowania, a konsekwentnie także wytoczeniu powództwa o nakazanie jego opublikowania przeciwko temu redaktorowi.

Przeświadczenie, o którym mowa, musi być wywołane silnymi przesłankami, co należy oceniać z perspektywy przeciętnego odbiorcy prasy, który domagając się opublikowania sprostowania prasowego nie musi być reprezentowany przez prawnika. Ciężar wykazania tych przesłanek spoczywa na powodzie (art. 6 k.c.). Przesłanki te muszą być zarazem na tyle konkretne i wyraźne, aby ich dowodzenie nie kolidowało z uproszczonym charakterem postępowania o opublikowanie sprostowania i dążeniem do jego zakończenia w krótkim 30 dniowym terminie (art. 52 ust. 1 i 6 pr. pras.).

Za niewystarczającą należy uznać możliwość powzięcia wątpliwości, wywołaną funkcjonowaniem dodatku lokalnego (podserwisu) pod odrębnym tytułem, nawet, jeżeli nie nawiązuje on bezpośrednio do tytułu zarejestrowanego dziennika lub czasopisma lub opublikowaniem materiału pod innym adresem internetowym niż adres serwisu internetowego ujawnionego w rejestrze. Jedną z zasadniczych okoliczności, które należy wziąć pod uwagę przy ocenie, czy funkcjonowanie dodatku w odbiorze zewnętrznym wywołuje tego rodzaju wrażenie, stanowi natomiast treść informacji ujawnianych zgodnie z art. 27 pr. pras.

Umieszczenie w dodatku branżowym lub lokalnym odrębnego impressum z danymi konkretnej osoby, jako redaktora naczelnego tego tytułu, może stwarzać silne przekonanie, że jest to samodzielna jednostka prasy, w ramach której działa redaktor naczelny i skłaniać do wytoczenia powództwa przeciwko redaktorowi naczelnemu tego tytułu, co odpowiednio odnieść należy do materiałów prasowych publikowanych w Internecie. Dostrzec trzeba w tej mierze, że w interesie podmiotu prowadzącego działalność prasową jest to, by informacje ujawniane przez redakcję były na tyle jasne i rzetelne, aby wykluczały wątpliwości co do tego, jaki redaktor naczelny jest właściwym w rozumieniu art. 31a pr. pras., a ich ewentualny mylący charakter nie powinien niekorzystnie rzutować na sytuację osoby ubiegającej się o opublikowanie sprostowania.

Wyrok SN z dnia 4 września 2020 r., II CSK 801/18

Standard: 47648 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy