Czas popełnienia czynu z art. 57 § 1 k.k.s.

Określenie czasu popełnienia czynu stypizowanego w art. 57 § 1 k.k.s. w istocie zależy od oceny charakteru prawnego tego wykroczenia skarbowego. Kwestia ta budzi wiele kontrowersji i nie jest postrzegana jednolicie. Nie wchodząc w szczegóły wskazać należy, że w piśmiennictwie prezentowane są trzy koncepcje, zgodnie z którymi czyn z art. 57 § 1 k.k.s. jest: wykroczeniem trwałym, wykroczeniem o wieloczynowym określeniu czynności wykonawczej albo wykroczeniem o jednoczynowym określeniu czynności wykonawczej (zob. Sławomir Dudziak: Odpowiedzialność za niepłacenie podatku w terminie, Prokuratura i Prawo 2011, Nr 2, s. 104). W orzecznictwie w zasadzie funkcjonują dwie pierwsze z tych koncepcji, przy czym za podstawowe źródło interpretacji czynu z art. 57 § 1 k.k.s. jako wykroczenia trwałego przyjmuje się postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2003 r., I KZP 2/03 (OSNKW 2003, z. 5 - 6, poz. 57). Natomiast u podstaw koncepcji o wieloczynowym charakterze tego wykroczenia niewątpliwie legło postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2008 r., III KK 176/08).

Opowiedzenie się za pierwszą interpretacją jest równoznaczne z przyjęciem, iż czas popełnienia wykroczenia obejmuje okres od wytworzenia stanu niezgodnego z prawem do momentu ustania wytworzonego i utrzymywanego przez sprawcę stanu bezprawnego. Zgodnie z przywołanym już postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2003 r., I KZP 2/03 "przedawnienie wykroczenia określonego w art. 57 § 1 k.k.s. rozpoczyna swój bieg od popełnienia tego czynu, czyli od ustania wywołanego zachowaniem sprawcy, stanu bezprawnego, tzn. uporczywego naruszenia przez niego obowiązku płacenia podatku w terminie" oraz że wykroczenie to jest popełnione "dopiero w momencie zakończenia stanu niezgodnego z prawem".

Uznanie czynu stypizowanego w art. 57 § 1 k.k.s. za wykroczenie o wieloczynowym określeniu czynności wykonawczej, a więc, że uporczywe nie wpłacanie w terminie podatku stanowi sekwencję zaniechań oznacza, iż czas popełnienia tak określonego czynu biegnie od pierwszego dnia, w którym sprawca może jeszcze zrealizować swój obowiązek do dnia ostatniego zachowania (zaniechania) wypełniającego znamiona uporczywego nie płacenia podatku. Tak oceniany czyn jest popełniony z chwilą upływu terminu wpłaty, a czasem jego zakończenia "jest moment upływu ostatniego ustawowego terminu do zapłaty podatku objętego opisem czynu" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2008 r., III KK 176/08).

Niezależnie od tego, którą z powyższych koncepcji przyjąć w niniejszej sprawie i jak interpretować kwestię czasu popełnienia wykroczenia skarbowego określonego w art. 57 § 1 k.k.s., zarzut kasacji o wadliwości poglądu Sądu odwoławczego tym zakresie, skutkujący niesłusznym uniewinnieniem oskarżonego od popełnienia zarzucanego czynu, musi być uznany za niezasadny. W układzie procesowym zaistniałym w tej sprawie - biorąc pod uwagę opis czynu przypisanego oskarżonemu, kierunek zaskarżenia wyroku Sądu Rejonowego oraz działanie bezpośredniego i pośredniego zakazu reformationis in peius - wydanie w instancji odwoławczej innego wyroku niż uniewinniający nie było, bez naruszenia prawa, możliwe.

Gdyby bowiem opowiedzieć się za koncepcją, zgodnie z którą czyn z art. 57 § 1 k.k.s. jest wykroczeniem trwałym, a więc tak, jak uczynił to Sąd odwoławczy, to wówczas czasem popełnienia czynu byłby moment zakończenia stanu niezgodnego z prawem, co z przyczyn oczywistych nie mogło nastąpić w okresie do dnia 30 kwietnia 2010 r., gdyż w tym okresie oskarżony mógł z obowiązku zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych za rok 2009 się wywiązać, a więc ów stan niezgodności z prawem jeszcze nawet nie zaistniał. Skoro tak, to takie, jak w wyroku sądu pierwszej instancji określenie czasu popełnienia przypisanego oskarżonemu wykroczenia i zaskarżenie wyroku wyłącznie na jego korzyść, musiało prowadzić do jego zmiany i uniewinnienia oskarżonego.

Z kolei przyjęcie koncepcji, wedle której czyn stypizowany w art. 57 § 1 k.k.s. jest wykroczeniem o wieloczynowym określeniu czynności wykonawczej, a więc, że czasem jego popełnienia jest moment upływu ostatniego ustawowego terminu do zapłaty podatku objętego opisem czynu, tylko pozornie mogłoby świadczyć o wadliwości stanowiska Sądu Okręgowego. Nie można bowiem zapominać, że zgodnie z tą interpretacją wykroczenie określone w art. 57 § 1 k.k.s. polega na wielokrotnym naruszeniu obowiązku wpłaty podatku w ustawowym terminie, gdyż "naganność czynu wiąże ustawodawca wyłącznie z faktem naruszenia obowiązku terminowego dokonania wpłaty (...), a karalność - z uporczywością wynikającą z powtarzalności takiego zachowania" (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2008 r., III KK 176/08), co jest równoznaczne z niemożnością pociągnięcia podatnika do odpowiedzialności za jednorazowe zaniechanie zapłaty podatku. Oskarżonemu zarzucono zaś i w pierwszej instancji przypisano właśnie taki czyn, czego skarżący - cytując fragmenty tego postanowienia i wskazując na ich podstawie na błędność stanowiska Sądu odwoławczego, który zresztą opowiedział się za rozumieniem tego czynu jako wykroczenia trwałego a nie wieloczynowego - zdaje się nie dostrzegać.

Innymi słowy, nawet podzielenie stanowiska skarżącego, co do czasu popełnienia wykroczenia skarbowego z art. 57 § 1 k.k.s., nie mogłoby prowadzić do stwierdzenia zasadności podniesionego w kasacji zarzutu, gdyż w tej sprawie R. M. nie zarzucono popełnienia czynu polegającego na naruszeniu obowiązku terminowego dokonania wpłaty w sytuacji, gdy uporczywość jego zachowania (zaniechania) wynikała z jego powtarzalności, jak to ma miejsce w przypadku płatności należności podatkowych występujących okresowo.

Postanowienie SN z dnia 20 czerwca 2012 r., V KK 95/12

Standard: 23601 (pełna treść orzeczenia)