Znamię uporczywości w prawie karnym

W języku powszechnym uporczywość oznacza zarówno stan "utrzymujący się długo", "ciągle trwający", jak i stan "powracający", "powtarzający się" [zob. M. Szymczak (red.): Słownik języka polskiego, Warszawa 1999, t. II, s. 566; M. Bańko (red.): Inny słownik języka polskiego", Warszawa 2000, t. II, s. 922; S. Sobol (red.): Nowy słownik języka polskiego, Warszawa 2002, s. 1086; S. Dubisz (red.): Uniwersalny słownik języka polskiego, Warszawa 2003, t. IV, s. 1007]. Tym samym w języku polskim określenie "uporczywe" nie jest bynajmniej ograniczone do zachowań powtarzających się, lecz obejmuje również jedno zachowanie, jeżeli trwa ono odpowiednio długo, a więc utrzymuje się przez określony, ale dłuższy czas.

Na gruncie prawa karnego skarbowego powinno się mieć na uwadze wypracowane już w orzecznictwie i piśmiennictwie rozumienie tego pojęcia na gruncie powszechnego prawa karnego, przywołując tu jego rozumienie przy przestępstwie uporczywego uchylania się od płacenia alimentów - art. 209 § 1 k.k. [zob. np. G. Łabuda (w:) P. Kardas, G. Łabuda, T. Razowski: Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2012, s. 589; L. Wilk: Zaległości podatkowe w świetle prawa karnego skarbowego, Pal. 2000, nr 11-12, s. 50, zob. o tym też L. Wilk, J. Zagrodnik: Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2007, s. 266-267].

Należy jednak mieć na względzie, że znamię uporczywości występuje także w kilku innych przepisach Kodeksu karnego, a to w art. 145 § 1 pkt 1 k.k. (odmowa wykonania obowiązku wynikającego ze służby zastępczej lub polecenia służbowego), art. 218 § 1a k.k. (uporczywe naruszenie prawa pracownika), czy art. 341 § 2 k.k. (uporczywe niewykonywanie obowiązku służbowego przez żołnierza służby innej niż zasadnicza). Na gruncie zaś tych przepisów, o ile np. przy karalnej niealimentacji niektórzy autorzy podkreślają wręcz, że uporczywość musi tu być rozumiana jako wielokrotność zaniechań i jest ona "antynomią jednokrotnego czy nawet kilkakrotnego zaniechania sprawcy" [tak np. M. Szewczyk (w:) A. Zoll (red.): Kodeks karny. Część szczególna, Komentarz, wyd. IV, t. II, Warszawa 2013, s. 909-910], to już przy przestępstwie z art. 218 k.k. wskazuje się, iż uporczywość oznacza tu działanie lub zaniechanie "trwające dłuższy czas lub powtarzające się w pewnym okresie" [zob. np. W. Wróbel (w:) A. Zoll (red.): Kodeks karny, jw., s. 1044, czy A. Marek, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2010, s. 490]. Również przy analizie art. 341 § 2 k.k. bądź to wskazuje się, że uporczywość oznacza zachowania "najczęściej powtarzalne" (zob. np. A. Marek: Kodeks karny, jw., s. 695), a więc nie tylko takie, bądź wręcz że oznacza ona niewykonywanie przez żołnierza obowiązku "przez dłuższy czas" [zob. np. J. Majewski (w:) A. Zoll (red.): Kodeks karny, jw., t. III, wydanie z 2008 r., s. 938, czy S. Hoc (w:) M. Filar (red.): Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2012, s. 1428]. W związku z tym ostatnim przestępstwem należy zauważyć, że jak wskazano w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., WK 22/03, OSNKW 2004, z. 2, poz. 19, aprobowanym zresztą np. przez wskazanych wyżej autorów, uporczywość w niewykonywaniu przez żołnierza obowiązków oznacza niewykonywanie ich "przez znaczny okres czasu", a przy tym "okoliczność czy był on wzywany (...), czy też nie był wzywany, jest bez znaczenia".

Powyższe wskazuje, że na gruncie powszechnego prawa karnego pojęcie uporczywości jako znamienia czynu nie ma bynajmniej jednolitego charakteru i jest ono różnie rozumiane, w zależności od kontekstu ustawowego, w jakim zostało ono użyte. Tym samym jednak nie jest możliwe oparcie się na wykładni systemowej dla doprowadzenia do jednolitego rozumienia pojęcia "uporczywość" w prawie karnym powszechnym i prawie karnym skarbowym, czyli stosowania wykładni synonimicznej (zob. np. A. Błachnio, K. Rola-Stężycka: Uporczywe niewpłacanie podatku w terminie a przedawnienie karalności, Prok. i Pr. 2009, nr 3, s. 64). Uwzględnić tu też należy, na co również zwraca się uwagę w piśmiennictwie (zob. np. L. Wilk: Uporczywe niepłacenie podatku - kontrowersyjna kryminalizacja, Prok. i Pr. 2010, nr 7-8, s. 204-205), autonomiczność materialnego prawa karnego skarbowego.

Na zaistnienie znamienia uporczywego niewpłacenia podatku w terminie, będącego warunkiem odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe z art. 57 § 1 k.k.s., może wskazywać zarówno cykliczność zachowań podatnika, polegająca na umyślnym niestosowaniu się do wymogu terminowego płacenia podatku, jak i jednorazowe, ale długotrwałe zaniechanie przez niego uregulowania podatku płaconego jednorazowo, mające miejsce już po terminie płatności tego podatku, a więc gdy ma on uregulować go już jako zaległość podatkową, jeżeli zachowanie to wskazuje, że zamiarem podatnika w momencie upływu terminu płatności podatku było uporczywe jego niewpłacenie, a więc odsunięcie uregulowania tego podatku na dłuższy okres.

Tym samym na gruncie omawianego przepisu pod pojęciem "uporczywość" rozumieć należy zarówno wielokrotność zachowań sprawcy, jak i jednorazowe jego zachowanie, jeżeli jest ono długotrwałe i mimo że ma miejsce już po terminie płatności podatku, to wskazuje, iż zamiarem sprawcy było nie tylko nieuregulowanie podatku w terminie, ale także przesunięcie go na dalszy, dłuższy moment, bez występowania o odroczenie jego płatności lub rozłożenie na raty. Opis takiego zachowania jako zarzucanego, jak i przypisywanego, powinien wskazywać, że podatnik uporczywie, w zamiarze niezapłacenia podatku w ustawowym terminie z odsunięciem jego zapłacenia na dłuższy, bliżej nieokreślony (lub określony, gdy go ustalono) okres, nie zapłacił do konkretnej daty określonego podatku w ustalonej kwocie i nie uregulował go dotąd lub że uczynił to dopiero w określonym dniu.

Postanowienie SN z dnia 28 listopada 2013 r., I KZP 11/13

Standard: 23590 (pełna treść orzeczenia)

"Uporczywe" uchylanie się oznacza długotrwałe postępowanie nacechowane nieustępliwością. W pojęciu uchylania się jest zawarty negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do nałożonego na nią obowiązku, sprawiający, że nie dopełnił on tego obowiązku, mimo że ma możliwości jego wykonania.

Wyrok SN z dnia 19 grudnia 1979 r., V KRN 297/79

Standard: 73432