Lex specialis art. 108 § 1 k.k.s. wobec art. 107 § 1 k.k.s.

W aktualnym stanie prawnym, tj. ukształtowanym po dniu 28 lutego 2001 r. przepisy art. 107 § 1 i art. 108 § 1 k.k.s. nadal pozostają w stosunku specjalności (zob. np. T. Grzegorczyk: Kodeks karny skarbowy. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2001, s. 384). Pierwszy z nich penalizuje bowiem urządzanie lub prowadzenie wbrew przepisom ustawy lub warunkom zezwolenia każdej gry losowej, zakładu wzajemnego lub gry na automacie, drugi zaś urządzanie lub prowadzenie wbrew przepisom ustawy lub warunkom zezwolenia niektórych gier losowych, a to loterii fantowej, binga fantowego, loterii promocyjnej lub audioteksowej. Intencją ustawodawcy było tu zatem łagodniejsze potraktowanie naruszeń przeciwko organizacji niektórych gier losowych. Urządzanie lub prowadzenie, po wskazanej dacie, bez wymaganego przez ustawę zezwolenia, gier na automatach bez wątpienia musi zatem być zakwalifikowane z art. 107 § 1 k.k.s., nie dotyczy ich bowiem w ogóle art. 108 k.k.s.

W uzasadnieniu projektu kodeksu karnego skarbowego podkreślano, że czyn określony w art. 108 § 1 k.k.s., jako odpowiednik dawnego art. 118 § 1 k.k.s., "ze względu na spójność wewnętrzną wymagał uzupełnienia o inne przedmioty czynności wykonawczej" w tym "loterię promocyjną i o grę w automatach losowych" (zob. Nowa kodyfikacja karna..., s. 248). Założeniem było zatem nadal utrzymanie tego przepisu jako lex specialis wobec nowej już normy art. 107 § 1 k.k.s., z tym jedynie zastrzeżeniem, że oprócz dotychczasowej loterii fantowej i binga fantowego (art. 118 § 1 k.k.s.), obejmował on i inne gry, co do których naruszenie zasad ich prowadzenia chciano potraktować łagodniej niż w art. 107 § 1 k.k.s., w tym i gry na automatach losowych. Trzeba przyznać jednak, iż czynności penalizowane w obu przepisach wyglądały nieco inaczej. Zmiany w tym zakresie dokonano już w trakcie prac parlamentarnych nad kodeksem, modyfikując treść art. 107 § 1 k.k.s., bez ingerowania jednak w treść art. 108 § 1 k.k.s., i to w sytuacji, gdy w projekcie oba te przepisy brzmiały tak samo, tzn. jak ostatecznie ówczesny art. 108 § 1 k.k.s. (zob. T. Grzegorczyk: Kodeks karny skarbowy. Komentarz, wyd. I, Warszawa 2000, s. 371). Stworzyło to kłopoty interpretacyjne, ale nie zmieniało jednak głównej intencji ustawodawcy, czyli chęci łagodniejszego traktowania niektórych naruszeń z zakresu organizacji niektórych gier. Dlatego też w doktrynie wskazywano, że "art. 107 § 1 k.k.s. nie może być odnoszony do wszystkich gier, gdyż charakter lex specialis ma tu art. 108 § 1 k.k.s. penalizujący urządzanie lub prowadzenie bez zezwolenia albo wbrew jego warunkom" niektórych gier, przy czym przez naruszenie warunków zezwolenia na gruncie art. 108 § 1 k.k.s. rozumiano też działanie wbrew regulaminowi gry, jako że wymagał on zatwierdzenia przy zezwoleniu na grę (T. Grzegorczyk: Kodeks..., wyd. I, s. 371). Podnoszono także, że o ile przedmiotem czynu określonego w art. 107 § 1 k.k.s. jest urządzanie lub prowadzenie gry bądź zakładu wbrew przepisom ustawy, regulaminu lub warunkom zezwolenia, o tyle w wypadku art. 108 § 1 k.k.s. "chodzi o przestrzeganie wymogu uzyskania zezwolenia na prowadzenie określonych gier losowych, a następnie respektowanie warunków przewidzianych w tym zezwoleniu" (zob. T. Stępień, K. Stępień: Przestępstwa i wykroczenia skarbowe, Toruń 2000, s. 261 i 267), bądź że w art. 107 § 1 k.k.s. chodzi o naruszenia z zakresu metod reglamentacji prawnej działalności w zakresie gier w jej aspekcie merytorycznym i technicznym, zaś w wypadku art. 108 § 1 k.k.s. o naruszenie jedynie monopolu koncesyjnego państwa w zakresie niektórych gier (zob. G. Bogdan, A. Nita, Z. Radzikowska, A. Światłowski: Kodeks karny skarbowy z komentarzem, Gdańsk 2000, s. 343 i 349).

Jest oczywiste, że działanie bez wymaganego przez ustawę zezwolenia było i jest działaniem "wbrew przepisom ustawy", która wymóg zezwolenia wprowadzała, a o tym stanowił art. 107 § 1 k.k.s. w odniesieniu do wszystkich gier i zakładów. Gdy chodzi jednak o gry wskazane w art. 108 § 1 k.k.s. - w tym i wymienioną tam grę na automatach losowych - to brak samego zezwolenia lub działanie z naruszeniem jego warunków oznaczało wyłącznie karalność za takie zachowanie na podstawie tego właśnie przepisu, stanowiącego lex specialis wobec art. 107 § 1 k.k.s. w odniesieniu do zachowań wyraźnie określonych przez art. 108 § 1 k.k.s. Podejmowanie natomiast przy prowadzeniu lub urządzaniu gier wskazanych w art. 108 § 1 takich działań, które naruszały przepisy ustawy o grach w zakresie innym niż uzyskiwanie zezwolenia i przestrzeganie warunków tego zezwolenia, a więc przy posiadanym zezwoleniu i bez naruszania jego wymogów, musiało już być kwalifikowane z art. 107 § 1 k.k.s., jako działanie "wbrew przepisom ustawy".

Stanu tego, gdy chodzi o stosunek art. 108 § 1 k.k.s. do art. 107 § 1 k.k.s., nie zmieniła nowelizacja ustawy z 1992 r. o grach (...), dokonana ustawą z dnia 26 maja 2000 r., która wyłączyła grę na automatach z pojęcia gier losowych, uznając ją za odrębny rodzaj gry, reglamentowanej jednak nadal przez ustawę o grach (...). Skoro bowiem art. 108 § 1 k.k.s. wyraźnie wskazywał, iż obejmuje urządzanie lub prowadzenie bez zezwolenia lub wbrew jego warunkom m.in. gry w automatach losowych, to działanie takie nadal pozostawało karalnym na podstawie tego właśnie przepisu, choć gra na automatach nie była już grą losową. Tylko bowiem wtedy, gdyby przestała ona w ogóle być reglamentowana przez ustawę o grach (...) albo nastąpiłaby likwidacja potrzeby uzyskiwania zezwoleń na gry na automatach, doszłoby w tym zakresie do depenalizacji zachowania opisanego w art. 108 § 1 k.k.s. Nowelizacja ta wyłączyła natomiast możliwość karania za prowadzenie gry na automatach wprawdzie za zezwoleniem i bez naruszania jego warunków, ale wbrew innym przepisom ustawy o grach (...), gdyż aż do czasu nowelizacji kodeksu karnego skarbowego, dokonanej ustawą z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny skarbowy (Dz.U. z 2001 r. Nr 11, poz. 82), przepis art. 107 § 1 k.k.s. penalizował urządzanie lub prowadzenie wbrew przepisom ustawy "gry losowej lub zakładu wzajemnego", a po dniu 22 listopada 2000 r. gra na automatach grą losową już nie była. Natomiast, jak już wskazano wcześniej, po wejściu w życie tej ostatniej nowelizacji, czyli od dnia 1 marca 2001 r. urządzanie lub prowadzenie po tej dacie wbrew przepisom ustawy - w tym i bez zezwolenia wymaganego przez ustawę - lub wbrew warunkom udzielonego zezwolenia gry na automatach, zakładu wzajemnego albo gier losowych innych niż określone w art. 108 § 1 k.k.s., powinno być kwalifikowane z art. 107 § 1 k.k.s.

W konsekwencji zatem należy przyjąć, że do dnia 28 lutego 2001 r., tzn. do wejścia w życie ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny skarbowy, która znowelizowała przepisy art. 107 i 108 k.k.s., przepis art. 108 § 1 k.k.s., w zakresie urządzania lub prowadzenia bez wymaganego zezwolenia albo wbrew jego warunkom gry na automatach losowych, stanowił lex specialis wobec art. 107 § 1 k.k.s.

Uchwała SN z dnia 23 kwietnia 2002 r., I KZP 9/02

Standard: 23575 (pełna treść orzeczenia)