Ogłoszenie upadłości wykonawcy robót budowlanych a roszczenia z tytułu rękojmi

Na gruncie uprawnień zamawiającego z rękojmi mających źródło w ustawie (art. 656 § 1 KC w zw. z art. 638 KC w zw. z art. 560 § 1 KC), można sformułować zasadę, że roszczenia te (usunięcie wad, obniżenie ceny) nie wygasają z chwilą ogłoszenia upadłości wykonawcy. Roszczeniom tym odpowiada zobowiązanie upadłego niepieniężne, co do usunięcia wad i pieniężne co do obniżenia ceny. Pamiętać należy, że istnienie zobowiązania nie oznacza, że w każdym wypadku musi dojść do spełnienia świadczenia. Dla pewnych stosunków zobowiązaniowych jest typowa sama gotowość dłużnika do świadczenia, zaś jego spełnienie zależy od wystąpienia zdarzenia, z którym zobowiązanie łączy obowiązek dłużnika - tak jest w wypadku umowy ubezpieczenia, gwarancji, czy poręczenia oraz w wypadku roszczeń z tytułu rękojmi.

Zobowiązanie pieniężne upadłego staje się wymagalne z dniem ogłoszenia upadłości (art. 91 ust. 1 PrUpNapr), a niepieniężne zmienia się w pieniężne i z tym dniem staje się płatne (art. 91 ust. 2), chociażby termin płatności nie nastąpił - dzięki temu wierzyciel uzyskuje możliwość przerachowania swej wierzytelności i zgłoszenia jej do masy. Jednakże w wypadku, gdy wada nie wystąpiła, mamy do czynienia w dalszym ciągu z uprawnieniem zamawiającego z tytułu rękojmi, które nie przekształciło się i nie skonkretyzowało w wierzytelność. Zatem również po stronie upadłego nie powstało skonkretyzowane zobowiązanie w postaci długu odpowiadającego wierzytelności. Uprawnienia z rękojmi konkretyzują się w wierzytelności i roszczenia z dniem zajścia zdarzenia, od którego uzależniona jest realizacja uprawnienia, czyli z dniem ujawnienia się wady. Podzielić należy stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 23 marca 2006 r., II CSK 35/06, iż fakt istnienia uprawnień z rękojmi nie jest tożsamy z powstaniem długu, bowiem dla jego powstania konieczne jest wystąpienie zdarzenia powodującego ten dług.

Zobowiązanie niepieniężne upadłego z tytułu rękojmi ulega przekształceniu zgodnie z treścią art. 91 ust. 2 PrUpNapr tylko wtedy, gdy zaszło zdarzenie konkretyzujące uprawnienia zamawiającego w wierzytelność i zobowiązanie upadłego w dług, a upadły nie wykonał zobowiązania przed ogłoszeniem upadłości (tak również na tle umowy gwarancji Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 grudnia 2010, I CSK 148/10). Inną kwestią jest, bowiem wymagalność istniejącego, skonkretyzowanego długu, a inną kwestią prawna aktualizacja obowiązku wykonawcy wynikającego z rękojmi. Nie jest, zatem możliwe przyjęcie, że istnieje możliwość zastosowania art. 91 ust. 2 PrUpNapr w sytuacji, gdy nie nastąpiła jeszcze taka aktualizacja, bowiem nie pojawiła się wada indywidualizująca ten obowiązek. Oznacza to, że modyfikacja sposobu spełnienia świadczenia przez upadłego na podstawie art. 91 ust. 2 PrUpNapr jest możliwa tylko wtedy, gdy świadczenie już istnieje w dacie ogłoszenia upadłości, a jedynie nie nastąpił jeszcze termin jego wykonania. W konsekwencji, skoro wobec nie ujawnienia się wady nie istnieje z tytułu rękojmi ani wierzytelność, ani zobowiązanie upadłego skonkretyzowane w dług, nie może dojść do przekształcenia zobowiązania upadłego na podstawie art. 91 ust. 2 PrUpNapr.

Wobec powyższego, nie odpadła, jak to chce przedstawić skarżący, podstawa zabezpieczenia. Ma rację powód wskazując, że art. 246 PrUpNapr stabilizuje wysokość roszczeń niepieniężnych na dzień ogłoszenia upadłości, ale dotyczy to wierzytelności niepieniężnych, a zatem wierzytelności skonkretyzowanych i wymagalnych, lub niewymagalnych (art. 247 PrUpNapr). Nie może mieć natomiast zastosowania ten przepis w wypadku zobowiązań, których przedmiotem są wierzytelności i zobowiązania wynikające z określonych w nich obowiązków stron, ale jeszcze nie zindywidualizowane i nieskonkretyzowane. Konsekwencją jest istnienie obowiązku upadłego do wykonania obowiązku z rękojmi i wymagalność roszczenia o zapłatę reszty wynagrodzenia po wygaśnięciu terminu rękojmi. Zważywszy na powyższe oraz na to, że art. 91 ust. 2 nie dotyczy wierzytelności wykonawcy, prawidłowe jest stanowisko Sądu Apelacyjnego, że brak jest podstaw do żądania zwrotu zatrzymanego wynagrodzenia, a zatem nie podlega uwzględnieniu zarzut naruszenia art. 410 § 2 KC i art. 647 KC.

Wskazać należy, że jeżeli okres rękojmi upłynie w toku tego postępowania, a wady w wykonanych obiektach się nie ujawnią, należność z tytułu zatrzymanego wynagrodzenia zostanie zwrócona na rzecz masy upadłości. Jeżeli zaś wady się ujawnią pozwana będzie mogła z kwot zatrzymanych pokryć koszty ich usunięcia. W wypadku zaś konieczności zakończenia postępowania upadłościowego, będzie miał zastosowanie, jak słusznie wskazał Sąd Apelacyjny, art. 331 PrUpNapr. Stąd utrata bytu przez upadłego wskutek zakończenia postępowania upadłościowego i wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego nie niesie za sobą skutku w postaci braku podmiotu, na rzecz którego pozwana będzie zobowiązana zwrócić zatrzymane kwoty. Niesłuszny jest także zarzut naruszenia art. 480 § 3 KC. oparty na twierdzeniu, że Sąd drugiej instancji wadliwie przyjął, że pozwana po ogłoszeniu upadłości ma możliwość zastępczego wykonania usunięcia wad, skoro nie mogą istnieć w tej dacie zobowiązania niepieniężne upadłego wobec treści art. 91 ust. 2 KC. Przywołać należy wyżej czynione rozważania odnoszące się do braku możliwości przekształcenia się w pieniężne zobowiązania upadłego, które nie zostało skonkretyzowane i zindywidualizowane w świadczenie.

Wyrok SN z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 204/10

Standard: 23399 (pełna treść orzeczenia)