Wyłączenie możliwości konwalidowania (popierania) skargi wniesionej przez nieuprawnionego

Kompetencja do popierania aktu oskarżenia jest kompetencją wtórną wobec upoważnienia do jego wniesienia. Oznacza to, że podmiot uprawniony do popierania aktu oskarżenia może realizować przysługującą mu kompetencję tylko wówczas, gdy ów akt został wniesiony przez podmiot uprawniony. Innymi słowy, wniesienie aktu oskarżenia przez podmiot nieuprawniony niweczy możliwość jego skutecznego popierania. Nieusuwalną – oczywiście tylko w postępowaniu jurysdykcyjnym zainicjowanym skargą wniesioną przez podmiot nieuprawniony – wadą dotknięta jest zatem zarówno czynność wniesienia owej skargi, jak i jej popierania.

Nawet, gdyby doszło w toku procesu do złożenia przez prokuratora oświadczenia, że „obejmuje ściganiem” czyn wskazany we wniesionej przez nieuprawniony podmiot skardze, nie mogłoby to konwalidować uchybienia polegającego na wszczęciu postępowania jurysdykcyjnego mimo braku skargi uprawnionego oskarżyciela.

Po pierwsze, dopuszczenie takiej możliwości niweczyłoby wszystkie gwarancje, jakie ustawodawca wiązał z przepisem upoważniającym do wniesienia aktu oskarżenia jedynie konkretny – a wybrany z określonych względów - podmiot.

Po drugie zaś, po złożeniu do sądu aktu oskarżenia, oskarżyciel nie jest już dysponentem złożonego aktu oskarżenia, co wyraża się między innymi w tym, że nie jest władny zmodyfikować nawet treści zawartego w akcie oskarżenia opisu zarzuconego oskarżonemu czynu i jego kwalifikacji prawnej (tak trafnie Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 2 grudnia 2012 r., IV KK 98/05, OSNKW 2006, z. 4, poz. 36). Tym bardziej więc, po wszczęciu postępowania jurysdykcyjnego oskarżyciel nie jest w stanie, mocą własnego oświadczenia, konwalidować uchybienia polegającego na wniesieniu tegoż aktu przez podmiot nieuprawniony.

Zasadności powyższego stwierdzenia nie podważa, niekwestionowane w judykaturze stanowisko, że prawidłowe postępowanie - w razie ustalenia przez sąd możliwości oceny prawnej czynu, zarzucanego jako przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, według przepisu stanowiącego o jego ściganiu z oskarżenia prywatnego - powinno polegać na odebraniu od prokuratora wyraźnego oświadczenia w przedmiocie ewentualnego popierania oskarżenia o taki czyn, a w razie jego rezygnacji, na odebraniu jednoznacznego stanowiska od pokrzywdzonego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2010, V KK 287/10, OSNKW 2011, z. 5, poz. 39). Prokurator bowiem w każdej sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego może wszcząć postępowanie albo wstąpić do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny (art. 60 § 1 KPK). Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego; do pokrzywdzonego, który przedtem nie wniósł oskarżenia prywatnego, stosuje się art. 54, 55 § 3 i art. 58 KPK (art. 60 § 2 KPK). Jeżeli prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia, pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego, a pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia, może w terminie zawitym 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia nie złoży, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie (art. 60 § 3 i 4 KPK).

W świetle przytoczonych w powyższym akapicie regulacji nie budzi więc wątpliwości, że w tym przypadku, chodzi nie tyle o konwalidację wady w postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela, ale o odebranie od oskarżyciela publicznego oświadczenia, czy będzie popierał wniesioną – w ramach przyznanych mu przez ustawodawcę kompetencji – skargę, w sytuacji uznania przez sąd czynu pierwotnie (wadliwie) uznanego przez oskarżyciela za publicznoskargowy, jako czynu ściganego z oskarżenia prywatnego. Taki tryb ma nadto umożliwić pokrzywdzonemu zrealizowanie uprawnień z art. 60 § 3 i 4 KPK w – co należy z całą mocą podkreślić - legalnie wszczętym postępowaniu jurysdykcyjnym.

Z powyższych uwag wynika jednak również niezbicie, że uchybienia w postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela nie konwaliduje przystąpienie do udziału w sprawie oskarżyciela publicznego w sytuacji, gdy postępowanie jurysdykcyjne zostało wszczęte na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela prywatnego, a w toku tegoż postępowania okazało się, iż czyn, którego dotyczy to postępowanie jest czynem ściganym z oskarżenia publicznego. Jak trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 maja 2017 r. (IV KK 453/16, OSNKW 2017, z. 10, poz. 61) w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego niedopuszczalne jest przyjęcie kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu przewidzianej w art. 11 § 2 KK, w sytuacji gdy czyn sprawcy wyczerpuje także znamiona przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, nawet jeżeli uprzednio w tej sprawie prokurator wstąpił do postępowania w trybie art. 60 § 1 KPK (…). Możliwość ingerencji prokuratora w jednej z form wskazanych w art. 60 § 1 KPK jest bowiem wykluczona, gdy czyn sprawcy podlega ściganiu w trybie publicznoskargowym. 

W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, tak jak wyżej wskazano, uprawnionym oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sądami jest prokurator (oraz inny organ państwowy z mocy szczególnych przepisów ustawy) i tylko on może zainicjować postępowanie sądowe wniesieniem aktu oskarżenia w takich sprawach. Wnoszący skargę musi bowiem posiadać, już w chwili jej wnoszenia, zdolność do działań procesowych oraz legitymację procesową, gdyż skarga musi istnieć procesowo oraz musi być prawnie skuteczna (…). Nie można bowiem zapominać, że skarga musi zawsze odpowiadać pewnym wymaganiom określonym w ustawie, a skarga oskarżyciela publicznego może zostać wniesiona jedynie po przeprowadzeniu postępowania przygotowawczego (…).

Wyrok SN z dnia 18 stycznia 2018 r., II KK 297/17

Standard: 23333 (pełna treść orzeczenia)