Przerwa biegu przedawnienia co do roszczeń odszkodowawczych (art. 363 § 2 k.c.)

W przypadku roszczeń odszkodowawczych, rozszerzenie powództwa na nowe roszczenie trzeba odróżnić od zmiany wysokości dochodzonego odszkodowania dokonywanej w ramach roszczenia dochodzonego pierwotnie. W tej drugiej sytuacji pierwotne wniesienie pozwu skutkuje przerwą biegu przedawnienia co do całości dochodzonej kwoty w ramach tego samego stanu faktycznego (wyroki SN: z 13 listopada 2018 r., II PK 214/17; z 13 grudnia 2012 r., IV CSK 142/12; z 6 kwietnia 2011 r., I CSK 684/09; z 27 września 1973 r., III CRN 211/73). Jeżeli zatem powód zgłosił żądanie odzwierciedlające jego wolę uzyskania odszkodowania w wysokości odpowiadającej poniesionej szkodzie, niemożliwej do określenia w chwili wnoszenia powództwa, wówczas w szczególności należy uznać, że doszło do przerwania biegu przedawnienia nie co do części, lecz co do całości przedmiotowego prawa o odszkodowanie.

Zgodnie z art. 361 § 2 k.c., w granicach normalnego następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Ponadto, jak stanowi art. 363 § 2 k.c., jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

Ocena przedawnienia roszczeń odszkodowawczych w prawie cywilnym nie może abstrahować od funkcji i celów tego rozwiązania, a w szczególności powinna uwzględniać kluczową dla oceny w niniejszej sprawie zasadę restytucji. Jest ona skutkiem założenia, iż odpowiedzialność odszkodowawcza służy wyrównaniu doznanego przez poszkodowanego uszczerbku majątkowego. W konsekwencji, z zasady restytucji wynika zakaz wzbogacenia poszkodowanego przez świadczenie odszkodowawcze – nie może on czerpać zysku z doznanej szkody i w związku z tym stać się bogatszy, niż pozostawałby wówczas, gdyby nie doszło do zdarzenia szkodzącego (zgodnie z paremią ne quis ex damno suo lucrum faciat; zob. M. Kaliński, Szkoda na mieniu i jej naprawienie, Warszawa 2008, s. 213).

Z uwagi na cel i funkcje odpowiedzialności odszkodowawczej należy przyjąć, że zamiar dochodzenia roszczenia przez poszkodowanego, wykazany w toku podejmowanych czynności skutkujących przerwaniem biegu przedawnienia, obejmuje w razie częściowego dochodzenia roszczenia, nie tylko tę część, lecz całość roszczenia, bowiem celem zainteresowanego jest zasadniczo uzyskanie wyrównania doznanego uszczerbku, nie zaś otrzymanie jedynie zaspokojenia należnego świadczenia w części. Jak trafnie wskazuje się w piśmiennictwie, „celem przyznania poszkodowanemu roszczenia odszkodowawczego jest przywrócenie równowagi zaburzonej zdarzeniem szkodzącym w jego majątku. Zasada restytucji przyczynia się w ten sposób do realizacji funkcji kompensacyjnej, a pośrednio idei sprawiedliwości wyrównawczej” (M. Kaliński, Szkoda…, s. 213). W szczególności nie można zapominać, iż motywem dochodzenia częściowego roszczeń odszkodowawczych może być brak wiedzy osoby, która szkody doznała, o rzeczywistych rozmiarach doznanego uszczerbku. Okoliczność ta wpływa na skutki przerwania przedawnienia w tym sensie, że wówczas konieczne pozostaje przyznanie, iż zdarzenie powodujące przerwanie przedawnienia odnosi się do całości roszczenia przysługującego poszkodowanemu (jako takie roszczenie zostaje wówczas zgłoszone i w tym znaczeniu nie ma charakteru podzielnego, nawet jeżeli dochodzone jest jako wartość ustalona w pieniądzu), także wówczas, jeśli nie jest w całości dochodzone. Dodać wypada, że nie chodzi tu o roszczenia przyszłe (co do tej kwestii zob. częściowo nieaktualną uchwałę SN z 21 maja 1981 r., III CZP 57/80).

Powyższym ustaleniom nie sprzeciwia się cel instytucji przedawnienia, jakim jest konieczność zamknięcia stanu niepewności co do ram (skali) dochodzonych roszczeń, ewentualne trudności dowodowe, „mobilizacja” uprawnionego, itp.). Przeciwnie, w odniesieniu do roszczenia odszkodowawczego funkcja przedawnienia nie wpływa w żaden sposób na ustalenie tego, czy co do zasady zainteresowanemu roszczenie takie przysługuje, zaś jego rozmiar powiązany z rozmiarem szkody podlega odrębnemu ustaleniu na zasadach ogólnych (por. co do zadośćuczynienia wyrok SN z 17 sierpnia 2016 r., I PK 234/15).

Wyrok SN z dnia 17 lutego 2023 r., II CSKP 602/22

Standard: 83100 (pełna treść orzeczenia)

W aktualnym stanie prawnym nie ma podstawy do przyjęcia, że wytoczenie powództwa o odszkodowanie przerywa bieg przedawnienia co do całości roszczenia, choćby jego rozmiar określony w pozwie był niższy.

Wystarczającym uzasadnieniem dla przyjęcia stanowiska o przerwaniu przedawnienia całości roszczenia przez pierwotny pozew nie jest to, że poszkodowany może nie znać pełnej wysokości przysługujących mu roszczeń. Wiedza wierzyciela o istnieniu wierzytelności i jej wysokości nie jest co do zasady konieczna do tego, aby biegło przedawnienie. W sytuacjach zaś, gdy jest inaczej (zob. np. art. 442[1] § 1 zd. 1 k.c.), okoliczność ta podlega uwzględnieniu przy określaniu początku biegu przedawnienia i nie ma wówczas potrzeby stosowania szczególnego mechanizmu przerwania jego biegu. Nie ma też przeszkód, aby poszkodowany jeszcze przed wszczęciem postępowania upewnił się co do wysokości należnych roszczeń, a ewentualne koszty prywatnych opinii w tym zakresie mogą stanowić część dochodzonego odszkodowania (por. odnoszące się do ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej uchwały SN z 18 maja 2004 r., III CZP 24/04; z 29 maja 2019 r., sygn. III CZP 68/18; z 2 września 2019 r., III CZP 99/18). Jeżeli zaś roszczenie odszkodowawcze zwiększa swoją wysokość dopiero w czasie trwania procesu, oznacza to, że w odpowiedniej części powstaje później, co również może zostać uwzględnione przy określaniu początku biegu przedawnienia.

Wyrok SN z dnia 17 września 2021 r., I CSKP 258/21

Standard: 60339 (pełna treść orzeczenia)

W przypadku rozszerzenia powództwa w toku procesu, rozszerzenie powództwa na nowe roszczenie trzeba odróżnić od zmiany wysokości dochodzonego świadczenia dokonywanej w ramach roszczenia dochodzonego pierwotnie. I tak, między innymi, zmiana wysokości cen w toku postępowania i w związku z tym potrzeba ustalenia odszkodowania według cen z daty wyrokowania (art. 363 § 2 k.c.), oczywiście w ramach tej samej podstawy faktycznej żądania, powoduje, że pierwotne wniesienie pozwu skutkuje przerwą biegu przedawnienia co do całości dochodzonej kwoty (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2012 r., IV CSK 142/12, LEX nr 1341697). Podobnie w wyroku z dnia 6 kwietnia 2011 r., I CSK 684/09 (LEX nr 951732) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że pozew o odszkodowanie przerywa bieg przedawnienia także dla kwoty, o jaką poszkodowany podwyższył swe żądanie w trakcie procesu wskutek - opartych na wycenie przez biegłego - ustaleń sądu dotyczących wysokości szkody. Dzieje się tak w sytuacji, gdy powód zgłosi w pozwie żądanie odzwierciedlające jego wolę uzyskania odszkodowania w wysokości odpowiadającej poniesionej szkodzie, niemożliwej do określenia w chwili wnoszenia pozwu. W takim przypadku nie mamy do czynienia z ograniczeniem roszczeń odszkodowawczych do kwot oznaczonych w pozwie, a więc dochodzenia ich jedynie w części.

Wyrok SN z dnia 14 kwietnia 2016 r., III PK 96/15

Standard: 23137 (pełna treść orzeczenia)