Rozdrobnienie roszczeń a przerwa biegu przedawnienia

O tym, czy wniesiony pozew przerywa bieg terminu przedawnienia co do części – czy co do całości roszczenia, decyduje kompleksowa ocena:

(1) żądania,

(2) uzasadniającej go podstawy faktycznej i

(3) ujawnionego w uzasadnieniu pozwu zamiaru powoda.

Ostatni element wymaga obiektywizacji, co oznacza, że w tej kwestii nie można poprzestać jedynie na deklaracji powoda, ale konieczne jest odwołanie się do treści pozwu i całokształtu okoliczności towarzyszących jego wniesieniu. W przeciwnym razie powód mógłby wskazać, że dochodzi całości roszczenia, mimo nieistnienia obiektywnych przyczyn uniemożliwiających określenie wysokości roszczenia już w chwili wniesienia pozwu, co umożliwiałoby wytaczanie powództw „na próbę”, czego nie można zaakceptować.

Jeżeli zatem ocena wysokości zgłoszonego żądania w kontekście uzasadnienia pozwu i zamiaru powoda pozwoli na przyjęcie, że celem wytoczenia powództwa jest dochodzenie całości przysługującego roszczenia, wynikającego z  przytoczonych faktów (określonego zdarzenia), to nawet gdy w toku postępowania okaże się, iż należne powodowi roszczenie ma większy rozmiar, należy przyjąć, że pozew stanowił w rozumieniu art. 123 § 1 pkt 1 k.c. czynność przedsięwziętą w celu dochodzenia całości, a nie jedynie części roszczenia.

Takie elastyczne ujęcie pozwala na złagodzenie ujemnych następstw skrócenia terminów przedawnienia (zob. ustawę z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw) w kontekście powszechnie znanej długotrwałości postępowań sądowych. Wierzyciel nie powinien być bowiem pozbawiony ochrony przysługującego mu roszczenia tylko dlatego, że konstrukcja prawna determinująca wysokość niektórych roszczeń odwołuje się do czynników nie w pełni znanych w chwili wytaczania powództwa (np. cen z daty ustalenia odszkodowania, cen istniejących w chwili zamknięcia rozprawy).

Przyjęcie takiego rozwiązania nie prowadzi do warunkowego przerwania biegu przedawnienia. Uznanie, że powód, wnosząc pozew, przerwał bieg przedawnienia co do całości roszczenia, wywołuje skutki sięgające poza postępowanie zainicjowane tym pozwem. Jeżeli w toku tego samego postępowania powód rozszerzy powództwo, to ocena, czy ta część roszczenia objęta rozszerzeniem uległa już wcześniej (przed zmianą powództwa) przedawnieniu, jest uzależniona od tego, czy pozew w swej pierwotnej postaci przerwał bieg przedawnienia co do całego roszczenia (por. wyroki SN z 13 grudnia 2012 r., IV CSK 142/12, i z 17 lutego 2023 r., II CSKP 602/22). Jeżeli natomiast nie dojdzie do zmiany powództwa, to skutki wniesionego pozwu w aspekcie przerwania przedawnienia będą podlegały ocenie w ewentualnym, kolejnym postępowaniu dotyczącym tego fragmentu roszczenia, który nie był objęty poprzednim postępowaniem. Wówczas zaniechanie rozszerzenia powództwa w pierwszym postępowaniu będzie mogło zostać uznane za argument przemawiający za tym, że powód nie miał wcześniej zamiaru dochodzić całości, a jedynie części roszczenia.

Ocena, iż pozew przerywa bieg przedawnienia w szerszym zakresie niż wynikałoby tylko z określonej w nim wysokości dochodzonej kwoty, nie stoi w sprzeczności z art. 321 § 1 k.p.c. Sąd nadal pozostaje związany żądaniem pozwu odnoszącym się do kwoty w określonej wysokości i nie może uwzględnić żądania w szerszym zakresie. Nie oznacza to jednak, że w związku z zastosowaniem art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wykluczone jest przyjęcie, iż wytoczenie powództwa nastąpiło w celu dochodzenia całego roszczenia przysługującego powodowi, także w zakresie przekraczającym pierwotnie określoną kwotę żądania pozwu.

Wyrok SN z dnia 21 lutego 2024 r., II CSKP 2036/22

Standard: 83099 (pełna treść orzeczenia)

Przerwanie biegu przedawnienia na podstawie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. następuje co do zasady w granicach żądania pozwu. Jeżeli powód dochodzi pozwem części roszczenia, to wniesienie pozwu nie przerywa biegu przedawnienia co do tej części roszczenia, która nie została nim objęta. Przerwanie biegu przedawnienia rozszerzonego roszczenia może zatem nastąpić dopiero z chwilą rozszerzenia powództwa.

Postanowienie SN z dnia 18 lipca 2023 r., I CSK 4825/22

Standard: 81939 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Współcześnie za utrwalone należy uznać stanowisko, zgodnie z którym w aktualnym stanie prawnym nie ma podstawy prawnej do przyjęcia, że wytoczenie powództwa o część należnej kwoty przerywa bieg przedawnienia co do całości roszczenia (zob. co do żądania odszkodowania wyrok SN z 17 września 2021 r., I CSKP 258/21). Stanowisko odmienne znajdowało uzasadnienie, lecz wyłącznie w sprawach o roszczenia alimentacyjne i o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym - dawniej, w okresie obowiązywania art. 321 § 2 k.p.c.

Przyjęcie, że wytoczenie powództwa o część roszczenia przerywa bieg przedawnienia w odniesieniu do całości żądania przysługującego powodowi z danego tytułu (podstawy faktycznej i wiążącej się z nią podstawy prawnej) miałoby co prawda pewien walor praktyczny i stanowiło istotne ułatwienie w dochodzeniu roszczeń. Stanowisko to prowadziłoby jednak do zaburzenia ustanowionego przez ustawodawcę balansu między ochroną interesów dłużnika i wierzyciela, a przede wszystkim – pozbawione jest stosownej podstawy prawnej.

Przedawnienie a tempore scientiae stanowi w polskim systemie prawa wyjątek, zatem, w razie braku stosownego przepisu, sama okoliczność braku wiedzy wierzyciela, np. o rzeczywistej wysokości przysługującego roszczenia, co do zasady nie ma znaczenia dla oceny, czy termin przedawnienia rozpoczął bieg lub już upłynął. Wierzyciel dysponuje jednak środkami ochrony swego interesu, np. przez skorzystanie na etapie przedsądowym z ekspertyz prywatnych w celu ustalenia należnej mu kwoty, a przede wszystkim - przez w zasadzie swobodne kształtowanie wysokości żądania w zgłoszonym w pozwie roszczeniu procesowym. Wcześniej wspomniano już, że wymaganie dokładnego określenia żądania, w tym podania wartości przedmiotu sporu w sprawach o prawa majątkowe, stanowi wymaganie odrębne od wskazania faktycznej podstawy żądania (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.). Konieczność precyzyjnego określenia żądania jest skorelowana ze skutkiem w postaci przerwania biegu przedawnienia w stosownym zakresie (art. 123 § 1 pkt 1 k.c.), a przy tym pełni istotną funkcję informacyjną dla pozwanego, gdyż konkretyzuje, co może być przedmiotem orzeczenia sądu i w jakim zakresie nie ulegnie przedawnieniu roszczenie, które może przysługiwać powodowi.

Wyrok SN z dnia 18 listopada 2021 r., I CSKP 245/21

Standard: 83106 (pełna treść orzeczenia)