Wytyk judykacyjny (art. 40 u.s.p.)

Instytucja, o której mowa w art. 40 § 1 u.s.p., wykracza poza nadzór administracyjny nad działalnością sądów i jej stosowanie musi uwzględniać fakt, że dotyka ona sfery niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Stosowanie tej instytucji ma na celu przede wszystkim kształtowanie prawidłowego orzecznictwa, wiąże się z oceną rangi naruszenia prawa, jego skutków i następstw dla rozstrzygnięcia sprawy.

Podstawą tzw. wytyku orzeczniczego jest wyłącznie „oczywista” obraza przepisów, gdyż przepis art. 40 § 1 u.s.p. nie posługuje się pojęciem „rażącej” obrazy prawa, co wskazuje na przypisanie decydującego znaczenia elementom obiektywnym. Wytknięcie można stosować, gdy oczywiste uchybienie (bezsporny błąd w stosowaniu prawa) ma pewien stopień wagi i znaczenia zarówno dla rozpoznawanej sprawy, jak i praktyki w innych sprawach. Oznacza to, że nie każde uchybienie mające postać rażącego naruszenia prawa, skutkującego w postępowaniu odwoławczym, kasacyjnym lub wznowieniowym uchyleniem lub zmianą zaskarżonego orzeczenia może być uznane za oczywistą obrazę prawa w rozumieniu art. 40 § 1 u.s.p. (por. postanowienia SN: z dnia 14 września 2023 r., II KO 78/23; z dnia 29 października 2019 r., IV KO 61/19; z dnia 5 marca 2019 r., IV KO 8/19).

Instytucja udzielenia wytyku z uwagi na jej konsekwencje dla członków składu orzekającego powinna być stosowana jedynie w szczególnie trudnych do zaakceptowania wypadkach naruszenia przepisów prawa, bo chociaż wytknięcie zwrócone jest do sądu, a nie do poszczególnych osób wchodzących w jego skład, to jego skutki dotyczą już indywidualnie każdego z sędziów.

Dla przyjęcia oczywistej obrazy konieczne jest, by naruszenie przepisów, bez względu na to, czy procesowych, czy materialnych, było elementarne, bezsporne i stanowiło błędy sądu spowodowane rażącym naruszeniem zasad wykładni i stosowania prawa.

Wytyk z art. 40 § 1 u.s.p. jest dokonywany w celu zapobieżenia w przyszłości obrazie przepisów prawa, a więc dla ochrony wymiaru sprawiedliwości, a nie w interesie strony, jego celem zaś nie jest uchylenie bądź zmiana orzeczenia, tylko zwrócenie uwagi sądowi orzekającemu na dokonane uchybienia.

Wytknięcie uchybienia można stosować wówczas, gdy ma ono istotny stopień wagi, ma duże znaczenie zarówno dla rozpoznawanej sprawy, jak i praktyki w innych sprawach - i choć nie należy do skutków praktycznych wywołanych w konkretnej sprawie, to jednak oczywista obraza przepisów dotyczy konkretnej sprawy.

Obraza przepisów prawa jest oczywista, gdy błąd jest łatwy do stwierdzenia, został popełniony w odniesieniu do konkretnego przepisu, mimo, że jego znaczenie nie powinno nasuwać wątpliwości interpretacyjnych nawet u osoby o przeciętnych kwalifikacjach prawniczych, a zastosowanie przepisu nie wymaga głębszej analizy, zaś naruszenie prawa wręcz rzuca się w oczy.

Wprawdzie oczywistość obrazy przepisów nie zależy od skutków praktycznych wywołanych w konkretnej sprawie, to jednak oczywista obraza przepisów dotyczy konkretnej sprawy i okoliczności, jakie w niej wystąpiły, musi zatem nawiązywać do stwierdzonych w niej uchybień.

Postanowienie SN z dnia 31 stycznia 2024 r., II KO 115/23

Standard: 79600 (pełna treść orzeczenia)

Sąd apelacyjny lub sąd okręgowy jako sąd odwoławczy wytyka uchybienie właściwemu sądowi na podstawie art. 40 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2020 r., poz. 2072 ze zm.) ‎w tym samym składzie, w którym rozpoznał sprawę.

Rozpoznanie wytyku powinno być powiązane z zasadą kompetencji rzeczowej sprawy, w której wytyku udzielono.

Należy podzielić prezentowane dotychczas w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowisko opowiadające się za odpowiednim zastosowaniem w sprawach cywilnych (art. 1 k.p.c.) do postępowania w przedmiocie wytknięcia uchybienia odwoławczego przewidzianego w art. 40 § 2a u.s.p. przepisów Kodeksu postępowania cywilnego regulujących postępowanie zażaleniowe. Trzeba bowiem zważyć, że jeśli ustawodawca ani w tym przepisie, ani w innych przepisach tej samej ustawy nie uregulował bezpośrednio kwestii, według jakich zasad ma być prowadzone postępowanie w przedmiocie wytknięcia, uchybienia oraz postępowania odwoławczego od wydanego w tym postępowaniu wytknięcia jak też nie odwołał się do regulacji zawartych w innych ustawach, uzasadnione jest w celu usunięcia tej luki sięgnięcie do rozwiązań przyjętych w najbardziej zbliżonych sytuacjach faktycznych, a takie kryteria spełniają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w tym przepisy dotyczące zażalenia. Analogię z ustawy (analogia iuris) usprawiedliwia nadanie wytykowi procesowej formy postanowienia a nie decyzji administracyjnej. Przemawia za tym także wskazanie Sądu Najwyższego, związanego ze strukturą sądownictwa powszechnego, jako organu sądowego właściwego do rozpoznania odwołania od wytyku udzielonego przez sąd powszechny.

Wytknięcie jest skierowane do sądu, a nie poszczególnych osób wchodzących w jego skład. Miejsce i charakter podmiotu udzielającego wytyku, którym w postępowaniu odwoławczym jest sąd drugiej instancji, gwarantujące niezawisłość podejmowanych decyzji wskazują, że instytucja wytyku bliższa jest nadzorowi judykacyjnemu, pomimo iż jej celem nie jest w żadnym stopniu zmiana, uchylenie lub akceptacja zaskarżonego orzeczenia właściwe dla kontroli instancyjnej.

Istotne z punktu widzenia postępowania w przedmiocie udzielenia wytyku zmiany art. 40 zostały przyjęte w ustawie z dnia 29 czerwca 2007 r., o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U z 2007 r. Nr 136, poz.959). W § 3 dodanym do art. 40 u.s.p. zostało jednoznacznie wskazane, że decyzja sądu odwoławczego zawierająca wytknięcie uchybień jest podejmowana w procesowej formie postanowienia, które dołącza się do akt osobowych sędziego.

Ustawą z dnia 12 lipca 2017 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2017 r., poz.1452) wprowadzono z dniem 12 sierpnia 2017 r. w art. 40 § 2a u.s.p. możliwość odwołania się przez sędziego lub asesora sądowego wchodzącego w skład sądu orzekającego, któremu udzielono wytyku orzeczniczego, do Sądu Najwyższego. Tym samym poszerzono zakres gwarancji procesowych, które obok zapewnienia członkowi składu orzekającego prawa złożenia wyjaśnień do wytkniętego sądowi uchybienia, umożliwiają realizację prawa do sądu w rozumieniu standardu konstytucyjnego.

Pomimo wejście w życie art. 40 § 2a u.s.p. przewidującego odwołanie ‎od wytyku do Sądu Najwyższego, wobec braku ustawowo określonego mechanizmu uruchomienia drogi sądowej, w dalszym ciągu regulacja instytucji wytyku jest niepełna. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 sierpnia 2019 r., II KO 56/19 podzielając pogląd o stosowaniu do odwołania w drodze analogii przepisów o postępowaniu zażaleniowym.

W postanowieniu w postanowieniu ‎z dnia 24 marca 2021 r., I NO 88/20 Sąd Najwyższy uznał, że właściwą do rozpoznania odwołań od wytyków orzeczniczych w Sądzie Najwyższym jest izba właściwa dla rozpoznawania spraw z zakresu prawa publicznego, tj. Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych albowiem sprawa wywołana odwołaniem od wytyku judykacyjnego jest sprawą pomiędzy organami państwa, a zatem jest to inna sprawa z zakresu prawa publicznego, o której stanowi art. 26 § 1 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (jedn. tekst: Dz.U. z 2021 r., poz. 1904). Pogląd ten budzi uzasadnione wątpliwości. Rozpoznanie wytyku powinno być powiązane z zasadą kompetencji rzeczowej sprawy, w której wytyku udzielono.

Uchwała SN z dnia 16 grudnia 2021 r., III CZP 98/20

Standard: 59064 (pełna treść orzeczenia)