Udzielenie gwarancji zapłaty za roboty budowlane

Wykonawca (generalny wykonawca) robót budowlanych może w każdym czasie żądać od inwestora gwarancji zapłaty do wysokości ewentualnego roszczenia z tytułu wynagrodzenia wynikającego z umowy oraz robót dodatkowych lub koniecznych do wykonania umowy, zaakceptowanych na piśmie przez inwestora. Warunkiem zgłoszenia takiego żądania nie jest wykonanie robót w jakimkolwiek zakresie, ani powstanie lub wymagalność roszczenia o zapłatę wynagrodzenia (skoro przepis mówi jedynie o ewentualnym roszczeniu), ani potencjalne ryzyko nieotrzymania wynagrodzenia, w tym także wynikające ze statusu zamawiającego.  Takie żądanie może zostać skierowane wobec inwestora „w każdym czasie”. Należy wobec tego uznać, iż wykonawcy takie uprawnienie przysługuje co do zasady bezwarunkowo i jest jedynie limitowane okresem obowiązywania umowy. Może więc być zgłoszone od jej zawarcia do wykonania umowy (wygaśnięcia zobowiązania), a więc (z perspektywy wykonawcy) do zapłaty należnego wynagrodzenia, chyba że umowa zostanie wcześniej rozwiązana, np. na skutek odstąpienia.

W przypadku udzielenia gwarancji zachowanie dłużnika (inwestora) polega od strony faktycznej na przedłożeniu wierzycielowi dokumentu potwierdzającego udzielenie gwarancji zapłaty, a od strony prawnej – nawiązania z gwarantem stosunku prawnego, w ramach którego gwarant zobowiązuje się do spełnienia pod pewnymi warunkami na rzecz beneficjenta gwarancji (wykonawcy) świadczenia określonego w gwarancji. Innym słowy, w takiej sytuacji zachowanie dłużnika (inwestora) nie polega na spełnieniu wobec wykonawcy świadczenia pieniężnego. Przedmiotem zobowiązania na linii wykonawca – inwestor nie jest suma pieniężna, ale obowiązek polegający na nawiązaniu z gwarantem określonego stosunku prawnego, którego beneficjentem jest wykonawca. Dla oceny charakteru tego stosunku nie może mieć decydującego znaczenia, że między gwarantem a wykonawcą istnieje zobowiązanie o charakterze pieniężnym. Jest to bowiem odrębny i o innym charakterze stosunek prawny niż stosunek istniejący między wykonawcą a inwestorem na tle art. 649[3] § 1 k.c.

Nieprzedłożenie przez inwestora gwarancji zapłaty w wyznaczonym terminie uprawnia wykonawcę do odstąpienia od umowy z przyczyn dotyczących inwestora.

Wyrok SN z dnia 14 września 2023 r., II CSKP 2417/22

Standard: 82708 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 649[1] § 1 k.c.: „Gwarancji zapłaty za roboty budowlane, zwanej dalej "gwarancją zapłaty", inwestor udziela wykonawcy (generalnemu wykonawcy) w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych.

Gwarancją zapłaty jest gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa, a także akredytywa bankowa lub poręczenie banku udzielone na zlecenie inwestora ( § 2.).

Jak stanowi art. 649[4] § 1 k.c. jeżeli wykonawca (generalny wykonawca) nie uzyska żądanej gwarancji zapłaty w wyznaczonym przez siebie terminie, nie krótszym niż 45 dni, uprawniony jest do odstąpienia od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia.

Przepisy nie regulują treści udzielonej gwarancji zapłaty. Istotne jest, aby ustanowiona gwarancja realizowała cel ustawodawcy, dla którego została przewidziana a więc „zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych”. Jej treść wyznaczona jest funkcją, którą jest zagwarantowanie nie wszelkich roszczeń wykonawcy względem inwestora, ale wynagrodzenia i to „umówionego”, a więc w takim zakresie i wysokości, jaka wynika za stosunku podstawowego, które kreuje to wynagrodzenie.

Ustawodawca związuje udzielenie gwarancji zapłaty za roboty z umową o roboty budowlane. Treść gwarancji może odzwierciedlać te elementy zobowiązania podstawowego, które mają wpływ na zakres, wysokość oraz wymagalność wynagrodzenia, w szczególności, jeżeli wynika to z umowy pomiędzy stronami.

Gwarancja, czy też akredytywa jest stosunkiem nieakcesoryjnym dlatego ograniczenie celu, dla którego może być wykorzystania znajduje odzwierciedlenie w jej treści, która stosowanie kształtuje zabezpieczenie wynagrodzenia. Wynagrodzenie tzw. „umówione” powstaje po spełnieniu określonych przesłanek, których wystąpienie zmaterializowane jest poprzez wystawienie stosownych dokumentów, jak faktura, protokół odbioru świadczeń niepieniężnych, stosowne oświadczenia dotyczące odpowiedzialności inwestora za zobowiązania wykonawcy (generalnego wykonawcy). Pozwalają one na stwierdzenie faktu powstania wynagrodzenia, jego wysokości po dokonaniu ewentualnych potrąceń przewidzianych umownie, jak i stwierdzenie jego wymagalności. Wprowadzenie tych elementów nie może być poczytane za nadużycie gwarancji zapłaty, czy jej bezskuteczności w sytuacji gdy określony mechanizm ustalania i kształtowania wynagrodzenia wynika z treści stosunku podstawowego.

Ocena, czy „żądana” gwarancja była uzasadniona, a udzielone zabezpieczenie spełniało funkcję gwarancji zapłaty określonego wynagrodzenia, ostatecznie będzie zależało od konkretnego stanu faktycznego i treści udzielonej gwarancji oraz praw i obowiązków stron ze stosunku podstawowego, który określa mechanizm kształtowania i wymagalności wynagrodzenia z umowy o roboty budowlane.

Brak uzyskania „żądanej gwarancji zapłaty” ma miejsce w przypadku, gdy ‎w właściwie określonym terminie inwestor nie wydał wykonawcy dokumentu gwarancji, jak i w sytuacji, w której gwarancja została ustanowiona i wydana, jednakże jej treść wykracza poza jej ramy, i funkcje jakie pełni okolicznościach konkretnej sprawy.

Żądanie i ustanowienie gwarancji zapłaty (na pierwsze żądanie, bezwarunkowo i nieodwołalnie), bez jakichkolwiek warunków, czy też zawężenia jej do wynagrodzenia umówionego może być w konkretnych okolicznościach potraktowane jako nadużycie zabezpieczenia i daje możliwość jego realizacji z pominięciem funkcji, którą nadał jej ustawodawca w art. 649[1] § 1 k.c. Może mieć to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy dotychczasowa współpraca stron i ogół okoliczności nie wskazywały na jakiekolwiek zagrożenie płatności wynagrodzenia ze strony inwestora.

Wyrok SN z dnia 25 listopada 2022 r., II CSKP 1127/22

Standard: 86672 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy