Pojęcie sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej (art. 213 k.c.)

Przy dokonywaniu wykładni art. 213 k.c. brak jest podstaw do odchodzenia od wąskiego ujmowania pojęcia sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej. Jeżeli wydzielone części mogą spełniać nadal funkcję rolną, choćby w inny niż dotąd sposób, przesłanka negatywna podziału nie zachodzi. Oczywiście konieczne jest uwzględnienie okoliczności konkretnego przypadku i dokonanie oceny, czy możliwe jest dokonanie podziału w sposób umożliwiający prowadzenie tejże gospodarki w sposób prawidłowy.

Brak jest podstaw do uznania, że kryterium oceny odnośnie do sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej winno mieć charakter podmiotowy, odnoszący się do oceny przymiotów, stanu zdrowia współwłaściciela, któremu część gospodarstwa rolnego w wyniku podziału miałaby przypaść.

 „Sprzeczności" z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej nie można utożsamiać z „niezgodnością" z tymi zasadami. Inaczej mówiąc, należy w konkretnych wypadkach zniesienia współwłasności dokładnie rozważyć, czy podział fizyczny gospodarstwa, a przede wszystkim podział wchodzącej w jego skład nieruchomości rolnej, znacznie pogorszy warunki gospodarowania co najmniej jednego ze współwłaścicieli. 

Samo pogorszenie warunków gospodarowania, jeśli jeden ze współwłaścicieli prowadzi na gruntach będących przedmiotem zniesienia współwłasności gospodarstwo rolne, będzie oczywiste. Sprzeczność z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej można określić jako rażącą niezgodność z owymi zasadami. Celem obiektywnej oceny powinna być odpowiedź na pytanie, czy podział gospodarstwa rolnego zapewni samą możliwość prowadzenia na wydzielonych nieruchomościach rolnych gospodarstw rolnych zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej na wypadek, gdyby uczestnik postępowania zdecydował się prowadzić działalność rolniczą, niezależnie od tego, czy ją aktualnie prowadzi.

Postanowienie SN z dnia 12 lutego 2016 r., II CSK 107/15

Standard: 33659 (pełna treść orzeczenia)

Przepis art. 213 k.c. posługuje się pojęciem sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej jako przesłanki negatywnej podziału gospodarstwa rolnego w miejsce przesłanki sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy przewidzianej w art. 211 k.c. (por. postanowienie SN z dnia 20 maja 1998 r., I CKN 668/97).

W powołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy wyjaśnił, że pojęcie zasad prawidłowej gospodarki rolnej zawiera w sobie treść ekonomiczną i społeczną. Odnośnie do treści ekonomicznej wskazał, że należy dążyć do tworzenia gospodarstw samodzielnych ekonomicznie, zdolnych sprostać konkurencji na rynkach wewnętrznym i zagranicznym. Natomiast w odniesieniu do treści społecznej wskazał na potrzebę zapewnienia uprawnionym ich własności oraz utrzymania jednostki gospodarczej jako podstawy bytu rodziny.

W sytuacji, w której nieruchomości rolne będące przedmiotem postępowania o zniesienie współwłasności wchodzą na skutek czynności faktycznych w skład dwóch, funkcjonujących od wielu lat, oddzielnych gospodarstw rolnych ocena niedopuszczalności podziału gospodarstwa rolnego ze względu na jego sprzeczność z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, o których mowa w art. 213 k.c., powinna być dokonana także z uwzględnieniem skutków ekonomicznych i społecznych, jakie odmowa jego podziału spowoduje w odniesieniu do gospodarstw rolnych, w których nieruchomości wchodzące w skład dzielonego gospodarstwa rolnego, były dotychczas wykorzystywane.

W szczególności przedmiotem oceny powinna być kwestia, czy przyłączenie tych nieruchomości w całości do jednego z tych gospodarstw może wywołać negatywne skutki ekonomiczne w odniesieniu do drugiego z nich oraz negatywne skutki społeczne w odniesieniu do ich współwłaścicieli. W uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69 Sąd Najwyższy analizując przesłanki niedopuszczalności podziału spadkowego gospodarstwa rolnego - a więc takiego, do którego miały także zastosowanie przepisy ograniczające jego podział (art. 1070 k.c.) - wskazał, że należałoby zaniechać jego podziału w razie ustalenia, że tylko przyznanie go w całości jednemu spadkobiercy zapewni w ostatecznym wyniku postulowaną samodzielność i żywotność gospodarstwa, a tym samym lepsze efekty gospodarcze oraz wyższą produkcję, niż miałoby to miejsce w razie podziału, a nadto że zaniechanie podziału nie naruszy żywotnych interesów bytowych pozostałych spadkobierców.

Niezależnie od przedstawionych kryteriów, wymaga również rozważenia celowość podziału z punktu widzenia podmiotowych kwalifikacji uczestników działu przy uwzględnieniu całokształtu ich sytuacji osobistej i rodzinnej. Należy mieć przy tym dodatkowo na względzie, że sprzeczność z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, jako przesłankę negatywną preferowanego przez ustawodawcę podziału w naturze, należy ujmować wąsko. Co do zasady, nie występuje ona, jeżeli w wyniku podziału gospodarstwa rolnego nieruchomości wchodzące w jego skład mogą być nadal wykorzystywane dla celów rolniczych.

Postanowienie SN z dnia 22 października 2015 r., IV CSK 575/15

Standard: 22965 (pełna treść orzeczenia)