Nadzór instancyjny

Zdaniem pytającego sądu, zasada sędziowskiej niezawisłości może być odnośnie do sędziów sądów powszechnych ograniczona jedynie na mocy art. 183 Konstytucji, tj. przez nadzór judykacyjny Sądu Najwyższego. Biorąc pod uwagę konstytucyjne funkcje i zadania Sądu Najwyższego oraz konieczność rozróżnienia nadzoru judykacyjnego, o którym mowa w art. 183 Konstytucji, i nadzoru instancyjnego, który wynika z art. 176 Konstytucji, powyższe twierdzenie należy uznać za nietrafne. Pytający sąd nie wziął bowiem pod uwagę, że nadzór instancyjny stanowi instrument gwarantujący prawidłowe realizowanie prawa do sądu statuowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji i - przewidzianego w art. 78 Konstytucji - prawa do zaskarżania orzeczeń.

Nadzór instancyjny stanowi bezpośredni instrument gwarantujący prawo do sądu i prawo do zaskarżania orzeczeń. Dlatego Konstytucja, choć nie przesądza modelu postępowania odwoławczego, to jednak dopuszcza szeroki zakres kontroli instancyjnej. W zakresie tym mieści się rozwiązanie polegające na tym, że sąd odwoławczy uchyla orzeczenie sądu pierwszej instancji i wyraża ocenę prawną lub wskazania stanowiące podstawę dalszego rozpoznawania sprawy. Sąd wykonujący nadzór instancyjny może przedmiotowo szerzej ingerować w orzeczenie sądu pierwszej instancji niż Sąd Najwyższy sprawujący nadzór judykacyjny. O ile ratio legis nadzoru judykacyjnego stanowi przede wszystkim zagwarantowanie jednolitości orzecznictwa i usuwanie z systemu rażących naruszeń prawa, o tyle istota nadzoru instancyjnego polega na bezpośrednim zagwarantowaniu praw statuowanych w art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji.

Nadzór instancyjny, o którym mowa w art. 176 ust. 1 Konstytucji, jest nadzorem szerszym niż, sprawowany przez Sąd Najwyższy m.in. w trakcie rozpoznawania skarg kasacyjnych, nadzór judykacyjny, o którym mowa w art. 183 ust. 1 Konstytucji. Nadzór judykacyjny ma przede wszystkim gwarantować jednolitość sądowego orzecznictwa i eliminować rażące naruszenia prawa przy rozpoznawaniu spraw, natomiast nadzór instancyjny stanowi bezpośrednią gwarancję prawa do sądu, statuowanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Warunki przewidziane w art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji dotyczą wnoszenia zwyczajnych środków odwoławczych, w tym apelacji i zażaleń, obejmują bowiem postępowanie sądowe w pierwszej i drugiej instancji. W konsekwencji na gruncie Konstytucji można sformułować wniosek o silniejszym nadzorze instancyjnym od nadzoru judykacyjnego, który sprawowany jest przez Sąd Najwyższy m.in. w toku rozpoznawania skarg kasacyjnych.

Wyrok TK z dnia 8 listopada 2016 r., P 126/15, OTK-A 2016/89

Standard: 2758 (pełna treść orzeczenia)