Obowiązek notariusza udzielenia stronom wyjaśnień i pouczeń (art. 80 § 2 i 3 Pr.Not)

Jak stanowi art. 80 § 3 Prawa o notariacie, notariusz jest obowiązany udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej. Z przepisu nakładającego na notariusza obowiązek informacyjny wobec uczestników czynności notarialnej wynikał więc obowiązek notariusza zwrócenia uwagi pozwanej jako strony aktu notarialnego z dnia 30 sierpnia 2012 r. na okoliczność, że z okazanej notariuszowi umowy z dnia 5 listopada 1970 r. o ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego gruntu na rzecz zbywcy tego prawa wynika krótszy okres ustanowienia tego prawa niż wynikający z treści wpisu w księdze wieczystej, nadto obowiązek wyjaśnienia, czy i jakie ma to znaczenie prawne. Niewykonanie tego obowiązku informacyjnego przez notariusza wobec uczestników czynności notarialnej - mogące nawet uzasadniać jego odpowiedzialność odszkodowawczą (por. wyrok SN z dnia 23 stycznia 2008 r., V CSK 373/07) - nie może skutkować negatywnymi konsekwencjami wobec strony aktu notarialnego polegającej na zaniechaniu podjęcia przez nią podejrzeń co do zgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, wynikającej z treści dokumentu, którym dysponował notariusz przy sporządzeniu aktu notarialnego, o której nie poinformował on uczestnika czynności notarialnej i nie wyjaśnił znaczenia prawnego tej okoliczności. Dopiero bowiem gdyby pozwana znała tę okoliczność i jej znaczenie prawne można by rozważać, czy w celu rozwiania powstałych wątpliwości co do zgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym powinna była ona podjąć dalsze czynności w celu weryfikacji powstałych podejrzeń.

Wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2019 r., I CSK 172/18

Standard: 84986 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy

Stosownie do art. 80 § 2 Prawa o notariacie notariusz, przy dokonywaniu czynności notarialnych, jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Według art. 80 § 2 Prawa o notariacie notariusz jest obowiązany udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej. Przy dokonywaniu tych czynności notariusz jest obowiązany do dochowania szczególnej staranności (art. 49 Prawa o notariacie).

Czynność notarialna, w zależności od jej rodzaju i okoliczności faktycznych, w jakich zostaje dokonana, wywiera określone skutki prawne i w określony sposób oddziałuje na sytuację prawną stron oraz innych osób. Poza skutkami czynności notarialnej wynikającymi z niej bezpośrednio (np. przeniesieniem własności zbywcy na nabywcę w wypadku sporządzenia umowy sprzedaży nieruchomości), czynność notarialna może wywierać w stosunku do stron oraz innych osób także skutki pośrednie. Typowymi skutkami pośrednimi czynności notarialnej są jej skutki podatkowe. Jest oczywiste, że obowiązek notariusza udzielania stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej obejmuje wyjaśnienie wszystkich skutków jakie będzie ona wywierała bezpośrednio. Nie można jednak w sposób stanowczy stwierdzić, że notariusz nie ma obowiązku udzielenia stronom wyjaśnień - jako niezbędnych w rozumieniu art. 80 § 3 Prawa o notariacie - także co do skutków pośrednich, które nastąpią w razie dokonania czynności. Mówiąc ogólnie, notariusz ma obowiązek udzielenia stronom wyjaśnień i co do tych skutków, jeżeli w znanych mu okolicznościach dokonywania czynności mogą one wystąpić i mieć dla stron istotne znaczenie lub gdy strona zwróci się o ich wyjaśnienie.

Ograniczając rozważania do skutków podatkowych czynności notarialnej, nie można podzielić zapatrywania Sądu Okręgowego, iż na notariuszu spoczywa obowiązek udzielenia stronom czynności informacji dotyczących tylko tych podatków i opłat, których płatnikiem jest notariusz. Jeżeli chodzi np. o podatek dochodowy od osób fizycznych, należny od przychodu ze sprzedaży nieruchomości, którego płatnikiem nie jest notariusz, to należy się on nie w każdym wypadku sprzedaży nieruchomości (art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, Dz. U. Nr 80, poz. 350 ze zm., obecnie tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm. - nazywanej dalej "ustawą"), a poza tym przychody uzyskane ze sprzedaży nieruchomości w pewnych sytuacjach wolne są od tego podatku (art. 21 pkt 32 ustawy).

Okoliczność, czy sprzedawca nieruchomości obowiązany jest do zapłacenia podatku od przychodu ze sprzedaży nieruchomości, może mieć wpływ na jego decyzję co do sprzedaży nieruchomości, a ustalenie wysokości ceny sprzedaży może zależeć od istnienie lub nieistnienie obowiązku zapłacenia podatku. Notariusz powinien więc zwrócić uwagę sprzedawcy nieruchomości będącego osobą fizyczną na istnienie obowiązku zapłacenia podatku od przychodu ze sprzedaży nieruchomości. Inną kwestią jest zakres wyjaśnień, do udzielenia których obowiązany jest notariusz. Niewątpliwie powinien wskazać wysokość podatku, sposób i termin jego uiszczenia oraz konsekwencje zaniechania dopełnienia obowiązku podatkowego.

Okoliczności te zostały jednoznacznie określone w ustawie (art. 28 ustawy, ustawa karna skarbowa z 1971 r. i obecnie Kodeks karny skarbowy). Wobec uzależnienia przez art. 10 ust. 1 pkt 10 ustawy istnienia obowiązku podatkowego od tego, czy sprzedaż następuje przed, czy po upływie pięciu lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie nieruchomości i występowania w praktyce organów podatkowych - co znalazło odbicie w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego - możliwości różnej interpretacji pojęcia "nabycie" nieruchomości w rozumieniu wymienionego przepisu, w niektórych okolicznościach faktycznych mogą powstać wątpliwości, czy w razie sprzedaży nieruchomości powstaje obowiązek zapłacenia podatku od uzyskanego przychodu.

Nie można wymagać od notariusza, żeby udzielając wyjaśnień stronom (art. 80 § 3 Prawa o notariacie) był obowiązany do samodzielnego rozstrzygania tego rodzaju wątpliwości w sytuacji, gdy - co jest oczywiste - wyrażone przez niego stanowisko nie byłoby wiążące dla organu podatkowego. Dlatego w razie zaistnienia wątpliwości, o których mowa, za dopełnienie przez notariusza obowiązku udzielenia stronie niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej należy uznać poinformowanie strony o możliwości istnienia obowiązku podatkowego i odesłanie strony do właściwego urzędu skarbowego, celem uzyskania informacji co do tego, czy w okolicznościach danego przypadku rzeczywiście ciąży na niej taki obowiązek. Stosownie do art. 14 § 4 Ordynacji podatkowej urząd skarbowy jest zobowiązany do udzielenia żądanej informacji.

Wyrok SN z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 500/01

Standard: 22899