Podżeganie i pomocnictwo do przestępstwa indywidualnego

Podżeganie, na gruncie kodeksu karnego, posiada autonomiczne określone znamiona, których wypełnienie stanowi podstawę samodzielnej odpowiedzialności karnej podżegacza i przestępstwo podżegania do popełnienia określonego czynu należy do grupy tzw. przestępstw powszechnych, których podmiotem może być każdy człowiek zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej. Skoro zatem podżeganie i pomocnictwo stanowią na gruncie k.k. z 1997 r. odrębne typy czynu zabronionego, w których podmiot opisany został w sposób powszechny, stąd też w przypadku tych odmian typu czynu zabronionego, co zarzucone oskarżonemu, w żadnym wypadku ustawa nie wymaga posiadania przez sprawcę sensu largo, tj. podżegacza lub pomocnika, szczególnych cech warunkujących lub modyfikujących odpowiedzialność karną.

Oznacza to, że odpowiedzialność za podżeganie i pomocnictwo do przestępstwa indywidualnego oparta jest w każdym przypadku na konstrukcji typu określającego znamiona dotyczące podmiotu w sposób właściwy dla przestępstwa powszechnego, co sprawia, iż w tych sytuacjach nie występują nigdy w zestawie znamion "okoliczności osobiste dotyczące sprawcy, wpływające chociażby na wyższą karalność", które odnosiłyby się do sprawcy sensu largo (tj. sprawcy typu podżegania lub pomocnictwa).

W istocie w znamionach podżegania i pomocnictwa do przestępstwa indywidualnego występują elementy charakteryzujące sprawcę poprzez wskazanie wymaganych przez ustawę szczególnych okoliczności osobistych, jednak odnoszą się one do podmiotu bezpośredniego oddziaływania nakłaniającego lub udzielającego pomocy, stanowiącego część znamion strony przedmiotowej typu podżegania lub pomocnictwa. Warunkiem odpowiedzialności jest w tym przypadku, identycznie jak w odniesieniu do postaci niesprawczego współdziałania, wiedza o posiadaniu przez sprawcę cechy wymaganej przez ustawę (zob. np. J. Giezek, w: Komentarz do art. 21 Kodeksu karnego).

W przypadku gdy współdziałający wiedział o charakteryzujących sprawcę okolicznościach osobistych z art. 21 § 2 KK, podlega on odpowiedzialności karnej za czyn zabroniony, do którego znamion okoliczności te należą, chociażby go nie dotyczyły. Gwarancją indywidualizacji odpowiedzialności (zadeklarowanej w art. 20 k.k.) jest zatem wiedza współdziałającego o okolicznościach osobistych odnoszących się do sprawcy. Gdyby zaś współdziałający o tym nie wiedział, to w przypadku, gdy okoliczność osobista stanowi znamię typu podstawowego (czyli przestępstwa indywidualnego właściwego), w ogóle nie poniesie on odpowiedzialności karnej, jeśli zaś okoliczność ta staje się znamieniem dopiero typu kwalifikowanego (tworząc tym samym przestępstwo indywidualne niewłaściwe), będzie on odpowiadać za czyn zabroniony typu podstawowego.

Ze względu na to, że przesłanką odpowiedzialności współdziałającego jest współtworząca płaszczyznę intelektualną wiedza o okolicznościach osobistych (rozumiana w tym przypadku w istocie jako świadomość), znajdują do niej zastosowanie reguły dowodowe obowiązujące w zakresie ustalania okoliczności relewantnych dla strony podmiotowej czynu zabronionego.

Zatem zasadne jest twierdzenie, że podżeganie i pomocnictwo stanowią odrębne typy czynu zabronionego, w których podmiot opisany został w sposób powszechny, a zatem podżegacz i pomocnik nie muszą posiadać cech warunkujących lub modyfikujących odpowiedzialność karną.

Wyrok SA w Szczecinie z dnia 22 czerwca 2016 r., II AKa 52/16

Standard: 22888 (pełna treść orzeczenia)