Podstawy, charakter, skutki umownego odstąpienia od umowy

Artykuł 395 § 1 k.c. normuje tzw. dodatkowe zastrzeżenie umowne polegające na przyznaniu jednej lub obu stronom uprawnienia do odstąpienia od umowy w ciągu oznaczonego terminu i w razie wykonania tego uprawnienia, umowa uważana jest za nie zawartą. Wówczas to, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie nie zmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu; za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. Z uprawnieniem do odstąpienia na tej podstawie nie została powiązana konieczność jego uzasadnienia, czyli wystąpienia określonych okoliczności, aczkolwiek strony w ramach swobody kontraktowej mogą ograniczyć uprawienie do odstąpienia, o ile w ciągu przewidzianego w umowie terminu wystąpią określone okoliczności (klauzula lex commissoria); w takim przypadku uprawnienie do odstąpienia, w ciągu przewidzianego czasu, ma charakter warunkowy (por. wyrok SN z dnia 12 października 2018 r., V CSK 493/17).

Wyrok SN z dnia 9 lipca 2021 r., I CSKP 208/21

Standard: 72777 (pełna treść orzeczenia)

O ile strony mogą wprowadzić, w ramach swobody kontraktowej (art. 353[1] k.c.) umowne prawo odstąpienia, wskazując różne jego podstawy, o tyle przesłanki i sposób wykonywania ustawowego prawa odstąpienia (art. 491 i nast. k.c.) mają charakter wiążący. 

Określone w art. 491 § 1 k.p.c. ustawowe prawo wierzyciela do odstąpienia stanowi jego uprawnienie kształtujące i jest realizowane poprzez złożenie jednostronnego oświadczenia woli (por. wyrok SN z dnia 2 kwietnia 2008 r., III CSK 323/07). Dotyczyć ono może wyłącznie wykonania zobowiązania z umowy wzajemnej rozumianego jako świadczenia wzajemnego. 

Nieustanowienie na wezwanie banku prawnych zabezpieczeń kredytu podlegającego restrukturyzacji nie stanowi zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej i nie uzasadnia odstąpienia od umowy w wykonaniu ustawowego prawa odstąpienia (art. 491 § 1 k.c.). Strony mogą jednak wprowadzić taką podstawę umownego prawa odstąpienia na podstawie art. 353[1] k.c.

Wyrok SN z dnia 17 października 2019 r., IV CSK 304/18

Standard: 67228 (pełna treść orzeczenia)