Odstąpienie od umowy w razie braku współdziałania zamawiającego (art. 640 k.c.)

Zarówno w razie skutecznego odstąpienia od umowy o dzieło na podstawie art. 640 k.c., jak i od umowy o roboty budowlane przez wykonawcę (art. 491, 492 k.c.), rozliczenie pomiędzy stronami następuje na podstawie art. 494 k.c. 

Wyrok SN z dnia 27 kwietnia 2017 r., II CSK 323/16

Standard: 64344 (pełna treść orzeczenia)

Przewidziany w art. 640 k.c. brak współdziałania, stanowiąc jedną z przeszkód w wykonaniu dzieła w rozumieniu art. 639 k.c., zawiera się przeto w zbiorze przyczyn objętych tym przepisem, ale skutki tego przypadku podlegają odrębnej regulacji. Ustawodawca, przyznając wykonawcy w przypadku braku współdziałania zamawiającego uprawnienie do odstąpienia od umowy, w zakresie przysługujących wykonawcy roszczeń, nie odsyła do art. 639 k.c. i nie ma podstaw do wnioskowania o istnieniu takiego odesłania. Zaniechanie współdziałania, stanowiące przeszkodę do wykonania dzieła, jest tu traktowane jako zwłoka wierzyciela (art. 486 § 2 k.c.) i tak kwalifikowane zaniechanie ustawodawca opatrzył surowszą sankcją. Przyznał mianowicie wykonawcy prawo odstąpienia od umowy.

Art. 640 k.c. przewidując ustawowe prawo odstąpienia z powodu zwłoki wierzyciela, precyzuje jedynie przesłanki wykonania tego prawa. Odpowiedzi natomiast na pytanie o skutki wykonania prawa odstąpienia udziela art. 494 k.c. (por. wyrok SN z dnia 3 grudnia 2004 r. IV CSK 340/04). Przepis ten przez usytuowanie w dziale zatytułowanym „wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych” oraz stanowiąc o skutkach odstąpienia od umowy wzajemnej przez stronę do tego uprawnioną, pozwala przyjąć, że jego podmiotowe oddziaływanie nie jest zawężone do skutków odstąpienia od umowy przez wierzyciela (m.in. z powodu zwłoki dłużnika – art. 491 § 1 k.c.). Nie ma przeszkód do przyjęcia, że art. 494 k.c. obejmuje swoją hipotezą wszystkie przypadki odstąpienia od umowy wzajemnej, z powodu okoliczności za które odpowiada druga strona, a więc nie tylko przypadki uregulowane w części ogólnej, ale również w części szczegółowej zobowiązań, zatem niewątpliwie obejmuje sytuacje odstąpienia od umowy z powodu zwłoki wierzyciela.

W zasadzie nie budzi wątpliwości, że skuteczne odstąpienie od umowy działa ex tunc, a więc niweczy istniejący między stronami stosunek prawny. Upadek umowy ze skutkiem wstecznym powoduje, że strony, nie będąc już związane węzłem obligacyjnym, nie są zobowiązane do wykonania umowy, nie przysługują im więc roszczenia wynikające z tej umowy; są natomiast zobowiązane zwrócić sobie wszystko co otrzymały dotychczas w wykonaniu umowy, a strona odstępująca od umowy, czyli ta, która wykonała przysługujące jej ustawowe prawo odstąpienia, może żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Zakres tego odszkodowawczego obowiązku obejmuje, w granicach związku przyczynowego, pozytywny interes umowy (por. uchwałę (7) SN z dnia 13 maja 1987 r. III CZP 82/86), chyba że co innego wynika z przepisu ustawy lub postanowienia umowy (art. 361 § 2 k.c.).

Wyrok SN z dnia 20 czerwca 2013 r., IV CSK 704/12

Standard: 33787 (pełna treść orzeczenia)