Hipoteka przymusowa na podstawie administracyjnego tytułu wykonawczego; kognicja sądu wieczystoksięgowego

Sąd Najwyższy wskazał w postanowieniu z dnia 12 października 2012 r., IV CSK 104/12, że za błędny należy uznać pogląd, iż hipotekę przymusową, której podstawą jest administracyjny tytuł wykonawczy, można ustanowić tylko wtedy, gdy została wszczęta egzekucja administracyjna, a wnioskodawca przedłoży dowód wszczęcia tej egzekucji (doręczenia tytułu wykonawczego).

Sąd Najwyższy przyjął w postanowieniu z dnia 5 stycznia 2011 r., IV CSK 392/10, że art. 109 ust. 1 u.k.w.h. oraz art. 34 § 1 i art. 35 § 2 i 3 o.p. w związku z art. 27 § 1 pkt 3 i 9 u.p.e.a. nie wprowadza zasady, że hipotekę przymusową, której podstawą jest administracyjny tytuł wykonawczy, można ustanowić tylko wtedy, gdy została wszczęta egzekucja administracyjna i przedłożony zostanie przez wnioskodawcę dowód wszczęcia tej egzekucji.

Sąd Najwyższy stwierdził w postanowieniu z dnia 5 października 2011 r., IV CSK 558/10, że nie zasługuje na uwzględnienie stanowisko, zgodnie z którym administracyjny tytuł wykonawczy nie stanowi podstawy wpisu hipoteki przymusowej, jeżeli dłużnik został pozbawiony możliwości złożenia zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Jeżeli do wniosku o wpis hipoteki przymusowej z tytułu podatku od towarów i usług Skarb Państwa - Naczelnik Urzędu Skarbowego dołączył tytuł wykonawczy spełniający wymagania określone art. 35 § 1 i § 2 pkt 2 o.p., to sąd wieczystoksięgowy powinien na podstawie art. 35 § 3 o.p. ocenić zasadność tego wniosku pod kątem innych obowiązujących przepisów i dokonać wpisu hipoteki przymusowej, bez badania, czy doszło do wszczęcia postępowania egzekucyjnego w następstwie doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego.

Sąd Najwyższy podkreślił w postanowieniu z dnia 17 listopada 2011 r., IV CSK 20/11, że w sprawie o wpis hipoteki przymusowej na podstawie administracyjnego tytułu wykonawczego, jego badanie przez sąd wieczystoksięgowy sprowadza się do oceny zgodności administracyjnego tytułu wykonawczego z wymaganiami określonymi w art. 27 § 1 i 3 u.p.e.a., w tym w omawianym zakresie do zbadania, czy zawiera on stwierdzenie o wymagalności określonego w nim obowiązku.

Sąd Najwyższy spostrzegł w postanowieniu z dnia 5 października 2011 r., IV CSK 606/10, że art. 109 ust. 1 u.k.w.h. oraz art. 34 § 1, art. 35 § 2 i § 3 o.p. w związku z art. 27 § 1 pkt 3 i 9 u.p.e.a nie wprowadzają zasady, że hipotekę przymusową, której podstawą jest administracyjny tytuł wykonawczy można ustanowić tylko wtedy, gdy została wszczęta egzekucja administracyjna i przedłożony zostanie przez wnioskodawcę dowód wszczęcia tej egzekucji. Mając na uwadze funkcję tej hipoteki, podzielić należy kierunek wykładni, że ustanowienie hipoteki przymusowej nie jest sposobem egzekucji, lecz prowadzi do zabezpieczenia wykonania zobowiązania.

Sąd Najwyższy zaakcentował w postanowieniu z dnia 14 stycznia 2016 r., IV CSK 205/15 (niepubl.), że przeciwko zapatrywaniu traktującemu hipotekę przymusową jako środek egzekucyjny przemawia przede wszystkim to, że hipoteka przymusowa nie zmierza do zaspokojenia wierzyciela i nie warunkuje wszczęcia egzekucji z nieruchomości, a sąd wieczystoksięgowy nie działa jako organ egzekucyjny.

Hipoteka przymusowa występuje jako środek zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności, a postępowanie o wpis hipoteki przymusowej odbywa się na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego regulujących postępowanie wieczystoksięgowe (art. 626[1] -626[13]).

Ustanowienie hipoteki przymusowej nie jest ani rodzajem, ani sposobem egzekucji; jego skutkiem nie jest też wyegzekwowanie roszczenia, lecz zabezpieczenie wykonania zobowiązania. Jest to postępowanie zmierzające do ułatwienia przyszłego postępowania egzekucyjnego.

Z przytoczonych regulacji odnoszących się do hipoteki przymusowej oraz postępowania, w ramach którego jest ustanawiana, wynika więc, że hipoteka przymusowa jest środkiem zabezpieczenia wierzytelności, a postępowanie o jej ustanowienie jest postępowaniem rozpoznawczym, niemającym odniesień do postępowania egzekucyjnego, pozwalających na traktowanie tego postępowania „jak postępowania egzekucyjnego”.

Z ustalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika dość jednoznaczny wniosek, że postępowanie wieczystoksięgowe i postępowanie egzekucyjne są od siebie całkowicie niezależne. Nie oznacza to jednak, że sąd wieczystoksięgowy nie może brać pod uwagę wcześniejszego prawomocnie umorzonego postępowania egzekucyjnego ze względu na wadliwość administracyjnego tytułu wykonawczego.

Postanowienie SN z dnia 27 kwietnia 2018 r., IV CSK 181/17

Standard: 22697 (pełna treść orzeczenia)

Określona w art. 626[8] § 2 k.p.c. kognicja sądu wieczystoksięgowego, ograniczona do badaniu jedynie treści i formy wniosku, dołączonych do niego dokumentów i treści księgi wieczystej, nie obejmuje w sprawie o wpis hipoteki przymusowej na podstawie administracyjnego tytułu wykonawczego badania, czy na podstawie tego tytułu została wszczęta egzekucja oraz czy zachowano wymagania postępowania administracyjnego (tryb procedowania w postępowaniu administracyjnym), w szczególności, czy dołączony do wniosku o wpis hipoteki tytuł wykonawczy został doręczony zobowiązanemu z pouczeniem o przysługującym mu prawie zgłoszenia zarzutów w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego. 

Postanowienie SN z dnia 12 października 2012 r., IV CSK 104/12

Standard: 68649 (pełna treść orzeczenia)