Zarzuty przeciwko planowi podziału (art. 1027 k.p.c.)

Zarzut braku tytułu wykonawczego wystawionego na rzecz wierzyciela egzekwującego nie może być podstawą zażalenia dłużnika na postanowienie sądu zatwierdzające plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości.

Dopuszczalność umorzenia postępowania egzekucyjnego względem jednego z kilku wierzycieli jest powszechnie akceptowana w piśmiennictwie. W takiej sytuacji część sumy uzyskanej z egzekucji, która przypadłaby wierzycielowi prowadzącemu nieprawidłowo egzekucję, zostanie przeznaczona na zaspokojenie konkurujących wierzycieli zgodnie z przysługującym im pierwszeństwem albo wydana dłużnikowi.

Okoliczność, że w planie podziału został uwzględniony wierzyciel, który prowadził egzekucję mimo braku tytułu wykonawczego wystawionego na jego rzecz, nie może stanowić skutecznej podstawy zarzutów przeciwko planowi ani zarzutu będącego podstawą zażalenia na postanowienie oddalające zarzuty i zatwierdzające plan podziału. 

Jeżeli oczywista sprzeczność egzekucji z treścią tytułu wykonawczego ujawni się dopiero w fazie sporządzania planu podziału, to dłużnik powinien skierować do sądu wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego względem tego wierzyciela, którego dotyczy przyczyna umorzenia, a więc do sądu sporządzającego plan podziału. W razie ewentualnego uwzględnienia wniosku sąd powinien wziąć pod uwagę umorzenie postępowania egzekucyjnego i pominąć w zatwierdzanym planie tego wierzyciela, którego dotyczyło to orzeczenie.

W razie uwzględnienia – na późniejszym etapie – wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego, wadliwość planu podziału powstała przez uwzględnienie w nim osoby, która nie była uprawniona do uczestnictwa w podziale sumy uzyskanej z egzekucji z powodu umorzenia względem niej postępowania egzekucyjnego, może być podnoszona zarówno w zarzutach przeciwko temu planowi, jak i w zażaleniu na postanowienie sądu pierwszej instancji.

Odmiennie przedstawia się sytuacja w przypadku, w którym plan został już zatwierdzony. Ponieważ do umorzenia postępowania egzekucyjnego i rozpoznania zarzutów właściwy jest ten sam sąd, dłużnik mógłby wówczas złożyć wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego w zarzutach. Jeżeli wniosek taki nie został w nich wyrażony wprost, możliwe jest potraktowanie pisma, w którym dłużnik zarzuca nieprawidłowe uwzględnienie w planie jednego z wierzycieli, podnosząc, że wierzyciel nie dysponuje właściwym tytułem wykonawczym, jako zarzutów w rozumieniu art. 1027 § 2 k.p.c. wraz z wnioskiem o umorzenie postępowania egzekucyjnego. Możliwe jest też pouczenie dłużnika niereprezentowanego przez kwalifikowanego pełnomocnika o złożeniu takiego wniosku (art. 5 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). Sąd oceniłby wówczas, czy oczywista sprzeczność prowadzonej egzekucji z treścią tytułu wykonawczego rzeczywiście wystąpiła i stosownie do tego, rozpoznając zarzuty, zmieniłby plan podziału. Na takie postanowienie stronom postępowania przysługiwałoby zażalenie (art. 1028 § 3 k.p.c.).

Sytuacja istotnie komplikuje się, jeżeli sąd nieprawomocnie zatwierdził już plan podziału. Nie było żadnych formalnych przeszkód, ażeby dłużnicy złożyli wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego także na tym etapie postępowania, co uczynili w zażaleniu. W tym jednak przypadku połączenie wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego z zażaleniem na postanowienie zatwierdzające plan podziału wskutek oddalenia zarzutów, jak uczynili dłużnicy, a w konsekwencji zapewnienie koordynacji rozstrzygania w przedmiocie wniosku i zażalenia nie wydaje się jednak możliwe z tego powodu, że do rozpoznania wniosku i zażalenia funkcjonalnie właściwe są inne sądy. W takiej sytuacji, w której zawarty w zażaleniu wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego trafił już do sądu odwoławczego, sąd ten powinien na podstawie art. 200 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. przekazać go do rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Jednakże nawet złożenie wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego do właściwego organu egzekucyjnego nie wstrzymuje automatycznie toku postępowania zażaleniowego, ponieważ w omawianej sytuacji nie ma podstaw prawnych do zawieszenia postępowania zażaleniowego przy zastosowaniu art. 818-821 k.p.c., które zawierają szczególną i wyczerpującą regulację przesłanek pozwalających na zawieszenie postępowania egzekucyjnego. Jednakże nawet hipotetyczne przyjęcie odmiennego stanowiska, a mianowicie możliwości odpowiedniego zastosowania w postępowaniu egzekucyjnym na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. ogólnych przepisów o zawieszeniu postępowania, nie może stanowczo przesądzać zawieszenia postępowania zażaleniowego w niniejszej sprawie do czasu rozpoznania przez właściwy sąd wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego.

Należy zważyć, że art. 174 k.p.c. nie daje podstaw do zawieszenia z urzędu postępowania zażaleniowego do czasu rozpoznania wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego, natomiast ewentualne zastosowanie art. 177 § 1 pkt 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. jest fakultatywne i stanowi element swobody jurysdykcyjnej także sądu odwoławczego. W tej sytuacji złożenie wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego na tym etapie postępowania mogłoby wpłynąć na treść planu podziału tylko wówczas, gdyby wniosek ten został rozpoznany przed rozstrzygnięciem zażalenia, wtedy bowiem sąd drugiej instancji powinien tę nową okoliczność uwzględnić i stosownie do tego zmienić plan podziału (art. 316 w związku z art. 391, 397 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.). Jednakże do czasu rozpoznania i ewentualnego uwzględnienia wniosku dłużników o umorzenie postępowania egzekucyjnego sąd jako organ egzekucyjny powinien postępować tak, jakby brakowało podstaw do umorzenia postępowania egzekucyjnego.

Innymi słowy, do czasu ewentualnego uwzględnienia przez uprawniony funkcjonalnie sąd wniosku o umorzenie postępowania egzekucyjnego, zarzut uwzględnienia w planie podziału takiego wierzyciela, który nie złożył wystawionego na jego rzecz tytułu wykonawczego, nie może być podstawą zażalenia dłużnika na postanowienie sądu zatwierdzające plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości.

Uchwała SN z dnia 9 maja 2008 r., III CZP 27/08

Standard: 22475 (pełna treść orzeczenia)