Podatek VAT w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości (art. 1024 § 1 pkt 1 k.p.c.)

Jeżeli na dłużniku spoczywa obowiązek podatkowy związany ze sprzedażą towarów, w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości jako sumę ulegającą podziałowi (art. 1024 § 1 pkt 1 k.p.c.) wymienia się kwotę uzyskaną z egzekucji, pomniejszoną o podatek od towarów i usług.

Niewystawienie przez komornika faktury potwierdzającej dokonanie sprzedaży nie stanowi przeszkody do sporządzenia planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji.

Jeżeli na dłużniku spoczywa obowiązek podatkowy związany ze sprzedażą towarów, sprzedaż nieruchomości w wyniku egzekucji sądowej podlega podatkowi od towarów i usług, którego płatnikiem jest komornik. Stosownie do art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Według art. 7 ust. 1 pkt 1, przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, w tym również przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu. Okoliczność, że sprzedaż rzeczy w wyniku egzekucji sądowej jest odpłatną dostawą towarów w rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 1, podlegającą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, potwierdza art. 18, w myśl którego komornicy sądowi wykonujący czynności egzekucyjne w rozumieniu przepisów kodeksu postępowania cywilnego są płatnikami podatku od dostawy, dokonywanej w trybie egzekucji, towarów będących własnością dłużnika lub posiadanych przez niego z naruszeniem obowiązujących przepisów.

Sąd, działając na skutek skargi na czynności komornika lub z urzędu (art. 759 § 2 k.p.c.), powinien zwrócić uwagę komornikowi, jeżeli jego czynności nie uwzględniają przepisów ustawy o VAT. Również sąd, dokonując czynności dla niego zastrzeżonych, w szczególności sporządzając plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji (art. 1035 k.c. w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 172, poz. 1804) lub oceniając projekt takiego planu sporządzony i przedłożony przez komornika (art. 1035 k.c.), a także rozpoznając zarzuty wniesione przeciwko planowi (art. 1027 k.p.c.), powinien z urzędu wziąć pod uwagę zastosowanie przez komornika przepisów ustawy o VAT. Jeżeli komornik w dotychczas dokonanych czynnościach pominął podatek od towarów i usług od egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości, to sąd powinien uwzględnić ten podatek w sporządzanym przez siebie lub poddanym kontroli sporządzonym przez komornika planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji. Nie stoi temu na przeszkodzie niewystawienie przez komornika faktury, źródłem opodatkowania podatkiem od towarów i usług nie jest bowiem wystawienie faktury, lecz opodatkowaniu podlegają czynności wymienione przez ustawę (art. 5 ust. 1 ustawy o VAT), niezależnie od tego, czy zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa (art. 5 ust. 2 ustawy o VAT).

Z sądu jako organu władzy publicznej, obowiązanego do działania powodującego wykonanie obowiązku podatkowego wynikającego z ustawy, powinności takiego działania nie zdejmuje niewykonanie przez komornika obowiązków nałożonych na niego przez ustawę o VAT i rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 maja 2005 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, zaliczkowego zwrotu podatku, wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 95, poz. 798), a także to, że odpowiedzialność za niedopełnienie obowiązków płatnika podatku spoczywa na komorniku (art. 30 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.).

Przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie uniemożliwiają komornikowi wykonania jego obowiązków płatnika podatku od towarów usług (art. 8 Ordynacji podatkowej). Po uprawomocnieniu się postanowienia o przysądzeniu własności, przenoszącego własność nieruchomości z dłużnika na nabywcę (art. 999 § 1 k.p.c.), komornik może obliczyć należny podatek, przyjmując za podstawę obliczenia złożoną na rachunek depozytowy sądu cenę sprzedaży. Może też wystawić fakturę, potwierdzającą dokonanie sprzedaży (§ 24 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 maja 2005 r.). Okoliczność, że dysponentem ceny nabycia nieruchomości w wyniku egzekucyjnej jej sprzedaży nie jest komornik, lecz sąd, nie uniemożliwia komornikowi pobrania podatku i wpłacenia go organowi podatkowemu. Wniosek komornika o wypłacenie ze złożonej na rachunek depozytowy sądu ceny nabycia kwoty podatku i wpłacenia go organowi podatkowemu nie może nie zostać uwzględniony przez sąd, jeżeli podjęte przez komornika czynności są zgodne z prawem; kontroli w tym zakresie może – i powinien – dokonać sąd rozpoznając wniosek komornika (art. 759 § 2 k.p.c.).

Wprawdzie przed zmianą kodeksu postępowania cywilnego, dokonaną ustawą z dnia 2 lipca 2004 r., plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji podlegał sporządzeniu niezwłocznie po uprawomocnieniu się postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości, a po tej zmianie plan ten sporządza się niezwłocznie po złożeniu na rachunek depozytowy sądu sumy ulegającej podziałowi (ceny nabycia nieruchomości), to jednak wskazane możliwości działania komornika i związane z nimi obowiązki sądu są takie same. Naliczona przez komornika kwota podatku od towarów i usług powinna być uwzględniona przy sporządzaniu planu podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości, nie może jednak być uwzględniona ani jako koszty egzekucyjne (art. 1025 § 1 pkt 1 k.p.c.), ani jako należności, do których stosuje się przepisy działu III Ordynacji podatkowej (art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.).

Podatek od towarów i usług nie może też być uznany za należność, którą uwzględnia się w planie podziału sumy uzyskanej z egzekucji jako przypadającą wierzycielowi egzekwującemu lub innemu uczestnikowi podziału (art. 1024 pkt 2 i 3 w związku z art. 1025 § 1 pkt 2-10 k.p.c.), gdyż Skarb Państwa, będący wierzycielem tej należności podatkowej, nigdy nie jest wierzycielem egzekwującym tę należność w postępowaniu, w którym sporządza się plan podziału ani nie jest innym podmiotem mogącym uczestniczyć w podziale sumy uzyskanej z egzekucji w tym postępowaniu (art. 1036 k.p.c.). Jest tak nawet wówczas, gdy Skarb Państwa jest wierzycielem egzekwującym inną przysługującą mu należność (także podatkową) lub uczestniczy w podziale sumy uzyskanej z nieruchomości z tytułu innej przysługującej mu należności (także podatkowej). Nie wchodzi zatem w grę uwzględnienie podatku od towarów i usług w planie podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości jako należności, których dotyczy art. 1025 § 1 pkt 7 k.p.c.

Podstawą opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług jest obrót, którym jest kwota uzyskana ze sprzedaży, pomniejszona o kwotę należnego podatku (art. 29 ust. 1 ustawy o VAT). Przy egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości podstawą opodatkowania podatkiem od towarów i usług jest zatem cena nabycia nieruchomości, pomniejszona o należny podatek.

Do podziału sumy uzyskanej z egzekucji pomiędzy wierzycieli egzekwujących i inne osoby uczestniczące w podziale (art. 1036 k.p.c.) pozostaje zatem cena nabycia nieruchomości pomniejszona o należny podatek od towarów i usług. W planie podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości, jako sumę ulegająca podziałowi (art. 1024 § 1 pkt 1 k.p.c.) – jeżeli na dłużniku spoczywa obowiązek podatkowy związany ze sprzedażą towarów – należy więc wymienić kwotę uzyskaną z egzekucji, odpowiadającą cenie sprzedaży nieruchomości, pomniejszoną o podatek od towarów i usług, ewentualnie powiększoną o nadwyżkę dochodów po pokryciu wydatków związanych z zarządem nieruchomością (art. 941 k.p.c.).

Należy zauważyć, że pomniejszenie sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości o kwotę podatku od towarów i usług może spowodować, iż wierzytelności osób uczestniczących w podziale nie zostaną w pełni zaspokojone a nawet wierzytelności podlegające zaspokojeniu w dalszej kolejności nie zostaną zaspokojone w ogóle (art. 1025 i 1026 k.p.c.). Z drugiej zaś strony, gdy kwota naliczonego podatku od towarów i usług jest w okresie rozliczeniowym wyższa od kwoty podatku należnego, podatnik ma prawo do zwrotu różnicy (art. 87 ust. 1 ustawy o VAT). Nie jest wykluczone, że dłużnikowi, właśnie ze względu na naliczenie podatku od egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości, zostanie zwrócona część pobranego od niego podatku. W takiej sytuacji niezaspokojonym wierzycielom dłużnika pozostaje możliwość skierowania egzekucji do wierzytelności przysługującej dłużnikowi z tytułu zwrotu podatku lub wprost do kwoty otrzymanej przez dłużnika z tego tytułu.

Uchwała SN z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZP 115/06

Standard: 22445 (pełna treść orzeczenia)