Prawo wyboru komornika w razie egzekucji z nieruchomości

Prawo wyboru komornika, określone w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz.U. Nr 133, poz. 882 ze zm.), nie ma zastosowania do egzekucji z nieruchomości;

Prawo wyboru komornika wprowadziła ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji, stanowiąc w art. 8 ust. 1, że wierzyciel ma prawo wyboru komornika w granicach właściwości sądu apelacyjnego. Wynikające z brzmienia tego przepisu szerokie ujęcie prawa wyboru komornika – bez jakichkolwiek wyłączeń ze względu na przedmiot bądź sposób egzekucji – stanowi nowość w prawie egzekucyjnym, do wejścia bowiem w życie powołanej ustawy właściwość miejscową komornika określały w zasadzie wyłącznie przepisy kodeksu postępowania cywilnego, zawarte wśród norm regulujących poszczególne sposoby egzekucji. Ustawodawca, ustanawiając omawiane prawo wyboru komornika, wprowadził jednocześnie – na podstawie art. 95 u.k.s.egz. – zmiany w księdze drugiej, części drugiej kodeksu postępowania cywilnego. Dodany został art. 759[1] k.p.c., który stanowi, że przepisy kodeksu, dotyczące właściwości miejscowej komornika, nie uchybiają prawu wyboru komornika określonemu w odrębnych przepisach.

Nowe brzmienie otrzymał art. 844 k.p.c., regulujący właściwość miejscową komornika w wypadku egzekucji z ruchomości, który w § 1 przyznał wierzycielowi – mimo art. 8 ust.1 u.k.s.egz. i art. 7591 k.p.c. – prawo wyboru komornika. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji nie znowelizowała art. 921 k.p.c., który reguluje właściwość miejscową komornika, dotyczącą egzekucji z nieruchomości. Jednakże obecnie jest rozpatrywany w Sejmie rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, który przewiduje dodanie do art. 921 § 1 k.p.c. zdania drugiego w brzmieniu: „Wierzyciel może dokonać wyboru komornika działającego przy sadzie, w którego okręgu nieruchomość jest położona, nawet jeżeli nieruchomość nie jest położona w jego rewirze”.

Przepis art. 921 § 1 k.p.c. stanowi, że egzekucja z nieruchomości należy do komornika sądu, w którego okręgu nieruchomość jest położona. Jeżeli nieruchomość jest położona w okręgu kilku sądów, to – zgodnie z art. 921 § 2 k.p.c. – wybór należy do wierzyciela, jednakże z postępowaniem wszczętym na wniosek jednego wierzyciela połączone będą postępowania wszczęte na wniosek innych wierzycieli. W tym celu komornik, który rozpoczął egzekucję, o wszczęciu, a następnie o ukończeniu egzekucji zawiadomi komornika, do którego, stosownie do paragrafu poprzedzającego, mogłaby należeć egzekucja. Kwestia zakresu stosowania prawa wyboru komornika w poszczególnych rodzajach i sposobach egzekucji budzi wątpliwości.

W piśmiennictwie ujawniła się różnica stanowisk, czy prawo wyboru komornika przewidziane art. 8 ust. 1 u.k.s.egz. służy wierzycielowi, który zamierza skierować egzekucję do nieruchomości, zdecydowanie jednak przeważa stanowisko, że w tym zakresie wierzycielowi nie przysługuje prawo wyboru komornika, z wyjątkiem sytuacji unormowanej w art. 921 § 2 k.p.c.

Szerokie ujęcie prawa wyboru komornika przewidzianego w art. 8 ust. 1 u.k.s.egz. nie pozwala, przy rozważaniu zakresu jego stosowania do egzekucji z nieruchomości, powołać się na dyrektywę lege non distinguente, skoro ustawodawca utrzymał w niezmienionym stanie dotychczasowe odrębne regulacje dotyczące właściwości miejscowej komornika. Z drugiej strony niejasny sens art. 844 § 1 k.p.c. w znowelizowanym brzmieniu, w którym wyraźnie i niezależnie od art. 8 ust. 1 u.k.s.egz. i art. 759[1] k.p.c. przyznano wierzycielowi prawo wyboru komornika w wypadku egzekucji z ruchomości, wyklucza przyjęcie na podstawie wykładni a contrario, że prawo wyboru komornika dotyczy tylko tego sposobu egzekucji. W tej sytuacji istotnego znaczenia nabiera treść art. 773[1] § 2 k.p.c. i charakter egzekucji z nieruchomości, w której począwszy od zakończenia licytacji uczestniczy sąd (art. 987 k.p.c.).

Należy podzielić interpretację, że jeżeli ustawodawca w art. 773[1] § 2 k.p.c. wyłączył stosowanie normy kolizyjnej zawartej w § 1 do zbiegu egzekucji z nieruchomości – nie dokonując jakichkolwiek zmian w dotychczasowych przepisach normujących egzekucję z nieruchomości – to uznał, iż reguły zawarte w art. 921 k.p.c. zachowały swój walor jako normy szczególne. Za taką wykładnią przemawia także proponowana nowelizacja art. 921 § 1 k.p.c. Projektowana zmiana, przyznając wyraźnie prawo wyboru komornika wierzycielowi, który zamierza skierować egzekucję do nieruchomości, może ponadto uzasadniać wniosek, że de lege lata wierzyciel tego prawa nie ma.

Dodatkowy argument przeciwko przyznaniu wierzycielowi przewidzianego w art. 8 ust. 1 u.k.s.egz. prawa wyboru komornika wynika ze szczegółowych regulacji dotyczących egzekucji z nieruchomości. Zgodnie z nimi, począwszy od zakończenia licytacji, wszystkie dalsze stadia egzekucji z nieruchomości należą do sądu (art. 987 k.p.c.), a ponadto sąd wykonuje wiele innych czynności w toku egzekucji z nieruchomości, jak podjęcie decyzji w przedmiocie połączenia egzekucji z nieruchomości, leżących w okręgu różnych sądów (art. 926 k.p.c.), odjęcie dłużnikowi zarządu zajętej nieruchomości i ustanowienie zarządcy (art. 931 k.p.c.), nadzór nad zarządcą nieruchomości (art. 937 k.p.c.) i czynności wymienione w art. 960 k.p.c.

Prawo wyboru z art. 8 ust. 1 u.k.s.egz. dotyczy tylko komornika, a nie sądu, zatem interpretacja, w myśl której prawo wyboru komornika ma zastosowanie do egzekucji z nieruchomości doprowadziłaby do objęcia tym prawem także wyboru sądu, dokonującego – w wypadkach wskazanych kodeksie postępowania cywilnego – oznaczonych czynności w toku egzekucji z nieruchomości.

Argumentu przeciwko przyznaniu prawa wyboru komornika wierzycielowi, który zamierza skierować egzekucję do nieruchomości, dostarczają również przepisy regulujące w postępowaniu rozpoznawczym właściwość wyłączną sądu miejsca położenia nieruchomości. Przepis art. 38 k.p.c. statuuje wyłączną właściwość sądu miejsca położenia nieruchomości we wszystkich sprawach dotyczących praw rzeczowych na nieruchomości. Objęcie tych spraw właściwością wyłączną wyklucza zmianę tej właściwości umową stron (art. 46 § 2 k.p.c.), a także wyłącza właściwość ogólną i przemienną. Zasady zakazu wyboru sądu w sprawach dotyczących praw rzeczowych na nieruchomości należy stosować także w postępowaniu egzekucyjnym, dlatego nie można ich pomijać przy dokonywaniu interpretacji art. 8 ust. 1 u.k.s.egz.

Przeprowadzenie egzekucji z nieruchomości jest tak ściśle związane z sądem miejsca położenia nieruchomości, że dokonywanie rozłamu naruszałoby przepisy kodeksu postępowania cywilnego o roli sądu miejsca położenia nieruchomości. Przedstawione argumenty prowadzą do wniosku, że prawo wyboru komornika, określone w art. 8 ust. 1 u.k.s.egz., nie ma zastosowania do egzekucji z nieruchomości.

Uchwała SN z dnia 20 maja 2003 r., III CZP 24/03

Standard: 22426 (pełna treść orzeczenia)