Wydatki i wynagrodzenie dozorcy (art. 858 § 1 i 2 k.p.c.)

Wydatki na wynagrodzenie dozorcy i zwrot kosztów dozoru stanowią element kosztów egzekucyjnych, a nie element kosztów działalności egzekucyjnej, a zatem wbrew stanowisku pozwanego Skarbu Państwa, nie są to zobowiązania komornika związane z prowadzeniem działalności egzekucyjnej w rozumieniu art. 34 u.k.s.e. i Skarb Państwa nie może skutecznie powoływać się na wyłączenie swej odpowiedzialności wynikające z art. 36 ust. 4 u.k.s.e.

Zaniechanie pobrania przez komornika od wierzyciela zaliczki na pokrycie tych wydatków i niewypłacenie ich dozorcy ze środków przeznaczonych na działalność egzekucyjną, gdy ze względu na sposób egzekucji, nie jest możliwe niezwłoczne wyegzekwowanie świadczenia na ich pokrycie, pozbawia dozorcę należnego mu wynagrodzenia i zwrotu wydatków, zmuszając go w istocie do tymczasowego finansowania czynności egzekucyjnych wnioskowanych przez wierzyciela, co nie daje się pogodzić z zasadami rządzącymi sądowym postępowaniem egzekucyjnym, zwłaszcza że jak w tej sprawie, pozwany komornik nie tylko nie wypłacał powodowi wynagrodzenia za dozór, ale opieszale prowadził egzekucję z ruchomości, w związku z którą został ustanowiony dozorcą, zwiększając rozmiar negatywnych skutków w sferze majątkowej powoda.

Dozorca, który nie jest dłużnikiem, czy członkiem jego rodziny wspólnie z nim mieszkającym oraz osobą trzecią, u której komornik dokonał zajęcia rzeczy ruchomych, może żądać zwrotu wydatków związanych z przechowywaniem tych rzeczy oraz wynagrodzenia za dozór odpowiednio do poniesionych trudów. Sumę wydatków i wysokość wynagrodzenia ustala komornik, o czym zawiadamia strony i dozorcę (art. 858 § 1 i 2 k.p.c.).

Oddając zajęte ruchomości pod dozór komornik poucza dozorcę o jego obowiązkach i w razie potrzeby ustali jego wynagrodzenie, biorąc pod uwagę rodzaj i wartość ruchomości, warunki dozoru oraz czas jego trwania (§ 68 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1968 r. o czynnościach komorniczych, Dz. U. Nr 10, poz. 52 ze zm.; dalej: „rozporządzenie”).

W świetle powołanych przepisów nie budzi wątpliwości, iż komornik ustanawiając dozorcą osobę, która może domagać się wynagrodzenia i zwrotu wydatków, powinien zadbać o to, zwłaszcza gdy ustanowienie dozorcy dotyczyło ruchomości, których dotychczasowe (tj. przed ich egzekucyjnym zajęciem) odpłatne przechowywanie na rzecz dłużnika miało związek z prowadzoną przez powoda działalnością gospodarczą, by nie doprowadziło do zakłócenia, ograniczenia, czy likwidacji tej działalności, przede wszystkim wskutek pozbawienia regularnych wpływów z tytułu przechowywania, z których miały być pokrywane koszty tej działalności (np. czynsz najmu, wynagrodzenia pracowników itp.).

Powód miał zawartą z dłużnikiem umowę składu, a zgodnie z art. 853 k.c. do jej postanowień przedmiotowo istotnymi należy zobowiązanie się przedsiębiorcy składowego do przechowania, za wynagrodzeniem, oznaczonych w umowie rzeczy ruchomych. W takim przypadku koniecznym było zorganizowanie środków na sukcesywną wypłatę dozorcy wynagrodzenia i zwrot wydatków.

Ustanowienie dozorcy, co oczywiste, nie może doprowadzić do pogorszenia jego sytuacji materialnej, w stosunku do stanu sprzed zajęcia ruchomości i oddania ich pod dozór.

W doktrynie powszechnie przyjmuje się, że komornik może występować w toku egzekucji o uzupełniającą zaliczkę, jak również jest dopuszczalne rozłożenia jej na raty. Artykuł 40 u.k.s.e. nie zabrania jednak komornikowi pobrania zaliczki, już po dokonaniu zajęcia ruchomości, w sytuacji gdy przed zajęciem w ogóle jej nie pobrał. W takim stanie rzeczy, istniały uzasadnione podstawy do wezwania wierzyciela o zaliczkę. Jakkolwiek, w tym czasie obowiązujące przepisy wprost tej kwestii nie regulowały (tak jak np. art. 7 obecnie obowiązującej ustawy o kosztach komorniczych), to możliwe i celowe było zastosowanie analogii z art. 41 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2002 r., Nr 9, poz. 88 ze zm.; dalej „ustawa z dnia 13 czerwca 1967 r.”), która posługiwała się pojęciem kosztów sądowych w skład których wchodziły opłaty (m.in. tzw. wpis) i wydatki (art. 2-4).

Za zastosowaniem analogii przemawiało to, iż nie budziło wątpliwości, iż powód jako dozorca powinien był otrzymać wynagrodzenie oraz zwrot wydatków i to w terminach, które nie dezorganizowałyby mu prowadzonej działalności gospodarczej. Przepis art. 40 ust. 1 u.k.s.e. nie może być interpretowany w ten sposób, że komornik jest uprawniony do pobrania dalszej zaliczki, wyłącznie, gdy przed dokonaniem czynności wezwał stronę o jakąkolwiek 19 zaliczkę. Wszak, taka interpretacja zawodzi w przypadku, gdy, jak w tej sprawie, po zajęciu ruchomości nastąpiła zmiana dozorcy z osoby, która nie była uprawniona do wynagrodzenia, na osobę uprawnioną z tego tytułu.

Według art. 41 ust. 2, 3 i 4 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r., jeżeli przewidywane wydatki są większe od złożonej zaliczki, sąd nakaże stronie jej uzupełnienie, a w razie jej nieuiszczenia w wyznaczonym terminie, sąd wykłada tymczasowo kwotę potrzebną na pokrycie brakujących wydatków oraz zarządza jej przymusowe ściągnięcie. Przymusowe, tj. egzekucyjne ściągnięcie stosownych środków pieniężnych odnosiło się również do sytuacji, gdy sąd dokonał czynności, powodującej powstanie wydatków, bez wcześniejszego wezwania strony o zaliczkę.

Rozróżnienie w ramach kosztów sądowych i kosztów egzekucyjnych ich składników w postaci opłat i wydatków ma zasadnicze znaczenie, gdy obowiązek ich pokrycia powstaje na skutek okoliczności zaistniałych po dokonaniu czynności. Dlatego nie było przeszkód prawnych, by w związku ze zmianą osoby dozorcy, pozwany komornik zażądał od wierzyciela wpłacenia zaliczki pod rygorem jej przymusowego ściągnięcia z jego majątku. Rzecz jasna, wierzyciel ponosiłby te wydatki tymczasowo; w razie pozytywnego wyniku egzekucji mogłyby być pokryte z majątku dłużnika.

Za oczywisty należy uznać pogląd, że komornik jako organ egzekucyjny, w wypadkach przewidzianych w przepisach, nie tylko określa wysokość należności, stanowiących wydatki w rozumieniu art. 39 ust. 1 i 2 u.k.s.e., na rzecz osób, czy instytucji, z których pomocy korzysta lub którymi posługuje się przy dokonywaniu czynności egzekucyjnych, ale również jest zobowiązany do zapewnienia tych środków i ich wypłacenie tym podmiotom.

Bezzasadne jest stanowisko reprezentanta Skarbu Państwa, iż komornik sądowy nie jest gwarantem wypłacenia przyznanych postanowieniem należności na rzecz osób i instytucji za wykonanie określonych czynności. Ustanowienie dozorcy zajętych ruchomości jest aktem władczym komornika i pomiędzy komornikiem a dozorcą nie powstaje stosunek cywilnoprawny. Komornik stosuje środki władcze w celu zapewnienia właściwego wykonywania przez dozorcę powierzonej mu funkcji i zależnie od okoliczności może zgodnie z art. 860 k.p.c. zmienić osobę dozorcy. Stosunek prawny nie powstaje także pomiędzy dozorcą a stronami postępowania egzekucyjnego, jakkolwiek w razie nienależytego wykonywania obowiązków dozorcy, wskutek czego dochodzi do uszkodzenia lub zniszczenia zajętych egzekucyjnie rzeczy, dozorca ponosi wobec nich odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadach ogólnych, przy czym nie jest to odpowiedzialność kontraktowa. Dozorca nie ma w stosunku do stron postępowania egzekucyjnego roszczenia o zapłatę przyznanego mu prawomocnym postanowieniem wynagrodzenia, nie tylko w toku egzekucji, ale i po jej zakończeniu.

Wykonywanie przez komornika aktów władzy publicznej nakłada na niego obowiązki także w zakresie dbałości o interesy dozorcy, w szczególności, by wskutek działania albo zaniechania organu egzekucyjnego nie doznał on szkody w związku z wykonywaniem powierzonej mu funkcji. W konsekwencji, do obowiązków komornika należy nie tylko przyznanie na żądanie dozorcy wynagrodzenia i zwrot poniesionych przez niego wydatków, ale także wypłacenia tych należności, niezależnie od wyników postępowania i przed rozliczeniem kosztów postępowania egzekucyjnego. Dozorca nie może być zmuszany przez komornika do oczekiwania na wypłatę wynagrodzenia.

Z chwilą wypłacenia przez komornika dozorcy wynagrodzenia stanowi ono element kosztów egzekucyjnych, podlegający po zakończeniu postępowania egzekucyjnego rozliczeniu między wierzycielem i dłużnikiem, jeśli wydatki na ten cel wyłożył wierzyciel, względnie pomiędzy komornikiem a wierzycielem i dłużnikiem, jeśli wydatki z tego tytułu tymczasowo pokrył komornik ze środków przeznaczonych na działalność egzekucyjną.

W razie, gdy komornik przyznał dozorcy wynagrodzenie i zwrot wydatków, ale ich mu nie wypłacił z zaliczki (gdyż jej nie pobrał) ani z własnych środków i nie wyegzekwował od dłużnika jakiejkolwiek kwoty, z której możliwe było pokrycie tych wydatków (na skutek bezskuteczność egzekucji), powinien po ustaleniu kosztów egzekucyjnych, wyegzekwować te wydatki od wierzyciela, a następnie wypłacić je dozorcy, narażając się na ewentualne roszczenie odszkodowawcze dozorcy z tytułu nieterminowego wypłacenia tego wynagrodzenia. W razie bezskutecznej próby wyegzekwowania tych środków od wierzyciela, komornik zobowiązany jest wypłacić to wynagrodzenie z własnych środków.

W konsekwencji, skoro pozwany komornik nie wypłacił powodowi ustalonych prawomocnym postanowieniem należności za sprawowanie dozoru zajętych ruchomościami, szkoda powoda w postaci straty odpowiadająca przyznanym kwotom nie może budzić wątpliwości, a pomiędzy szkodą i bezprawnym zaniechaniem komornika istnieje adekwatny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c.

Drugą istotną kwestią dotyczącą wynagrodzenia dozorcy i zwrotu wydatków, mającą znaczenie dla odpowiedzialności odszkodowawczej komornika i Skarbu Państwa w tej sprawie, w kontekście podstaw skargi kasacyjnej powoda, jest termin ich realizacji przez komornika. Przepisy art. 858 § 1 i 2 k.p.c. i § 68 rozporządzenia nie określają wprost tych terminów, ale z tej przyczyny nie mogą być interpretowane w ten sposób, że komornik sądowy jest zobowiązany do wypłaty tych świadczeń, w zależności od swobodnego uznania, albo sukcesywnie, albo po zakończeniu dozoru.

Jeżeli dozór trwa krótko i z jego sprawowaniem nie łączą się obciążenia finansowe mające wpływ na sytuację majątkową dozorcy, to przyznanie wynagrodzenia i wypłacenie go po zakończeniu dozoru nie prowadzi do naruszenia tych przepisów. Inaczej przedstawia się sprawa, gdy dozór trwa długo, zaś niewypłacenie dozorcy wynagrodzenia pozbawia go przychodów, z których dozorca pokrywa koszty z tym związane w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, a w konsekwencji może to doprowadzić do likwidacji tej działalności, a także powstania lub zwiększenia zadłużenia u jego wierzycieli.

Jak wspomniano, powierzenie funkcji dozorcy nie może spowodować pogorszenia jego sytuacji materialnej i nie jest on obowiązany do oczekiwania na wypłatę przysługujących mu za sprawowanie dozoru należności do czasu zakończenia postępowania egzekucyjnego i rozliczenia kosztów egzekucyjnych w stosunkach pomiędzy wierzycielem i dłużnikiem oraz miedzy nimi a komornikiem. Niedopełnienie przez komornika obowiązków w zakresie terminowego wypłacenia dozorcy wynagrodzenia i zwrotu wydatków również może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą.

Zgodnie z art. 858 § 2 k.p.c. o wysokości przyznanego dozorcy wynagrodzenia i sumie wydatków komornik zawiadamia strony i dozorcę. Nie ulega wątpliwości, że wierzycielowi jak i dłużnikowi przysługuje skarga na postanowienie komornik, gdyż wysokość wydatków z tego tytułu jako element kosztów egzekucyjnych dotyka ich interesów; dopuszczalność skargi w tym przedmiocie wynikała także z ówczesnego brzmienia art. 767 k.p.c. W zależności bowiem od wyniku postępowania egzekucyjnego, ostatecznie, wydatki te, w wysokości określonej w postanowieniu, zostaną pokryte z majątku dłużnika, względnie, w wypadku niewyegzekwowania jakichkolwiek kwot, obciążą wierzyciela.

W efekcie, co do zasady, wypłata dozorcy przyznanego mu wynagrodzenia oraz kwot wydatków powinna nastąpić po uprawomocnieniu się tego postanowienia. Niemniej jednak, w przypadku gdy sprawowanie dozoru ma związek z prowadzeniem przez dozorcę działalności gospodarczej, z której pokrywane są bieżące należności z tym związane, komornik, w razie wniesienia skargi na to postanowienie, powinien, co oczywiste, wypłacić te należności w wysokości, której nie dotyczy skarga, zaś w razie sporu co do zasady (względnie znacznej wysokości przyznanych kwot), przynajmniej w takiej części, aby nie doprowadziło to do zachwiania tej działalności. Temu właśnie celowi służy wcześniejsze, po ustaleniu przewidywanych kosztów, wezwanie wierzyciela o zaliczkę z poinformowaniem go o konieczności sukcesywnego wnoszenia zaliczek na pokrycie dalszych kosztów dozoru.

Wyrok SN z dnia 7 lutego 2019 r., II CSK 764/17

Standard: 22422 (pełna treść orzeczenia)