Odpowiedzialność zobowiązanych ustawowo do ochrony przeciwpowodziowej za szkody wyrządzone powodzią

Szkoda, którą poniósł powód polegała na zniszczeniu wskutek działania wód powodziowych pomieszczeń piekarni i maszyn, które były w niej zainstalowane oraz na pozbawieniu go możliwości uzyskiwania dochodów z dzierżawy tych pomieszczeń.

Powódź - zwłaszcza w rozmiarach ustalonych przez Sądy obu instancji - stanowi przypadek siły wyższej w rozumieniu art. 435 § 1 k.c. Jest przy tym zjawiskiem naturalnym, przyrodniczym.

Odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody wywołane powodzią mogą ponosić podmioty zobowiązane ustawowo do ochrony przeciwpowodziowej, o ile zaniedbają ciążących na nich obowiązków, przez co powiększy się rozmiar szkód wyrządzonych powodzią. Powód twierdził, że szkoda, którą poniósł była konsekwencją bezprawnego niewypełnienia przez właścicieli wód, budowli i murów tworzących brzeg wody w Kanale R. obowiązków określonych przez art. 65, art. 77, art. 80 PrWod74.

Według art. 65 ust. 1 PrWod74 ochrona przed powodzią należała do zadań organów administracji rządowej, gminy, powiatu oraz samorządu województwa. Artykuł 77 ust. 1 PrWod74 stanowił, że regulacja i utrzymanie wód śródlądowych należy do właścicieli tych wód, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie lub przepisach szczególnych, a wykonanie i utrzymanie budowli i murów tworzących brzeg wody należy do ich właścicieli. Jeżeli jednak takie budowle lub mury albo ich części spełniają funkcję urządzeń wodnych, a jednocześnie służą innym celom, w kosztach ich wykonania i utrzymania uczestniczą użytkownicy, w częściach odpowiadających uzyskiwanym korzyściom. Zgodnie z art. 80 ust. 1 PrWod74 utrzymanie wód śródlądowych polega na zachowaniu lub przywróceniu naturalnego stanu wody i brzegów albo na zachowaniu stanu, jaki powstał wskutek regulacji, oraz na zapewnieniu swobodnego spływu wody i lodów. Zacytowane wyżej przepisy nie dotyczą tej samej materii, bowiem art. 65 ust. 1 PrWod74 wskazuje na zadania organów administracji publicznej, a zatem odnosi się do sfery wykonywania władzy publicznej, natomiast art. 77 i art. 80 PrWod74 dotyczą obowiązków właścicieli wód i brzegów wód, niezależnie od ich statusu w sferze prawa publicznego.

Artykuł 65 ust. 1 PrWod74 wskazuje organy administracji publicznej, na których ciążą zadania z zakresu ochrony przed powodzią, ale nie precyzuje rodzaju zadań z zakresu ochrony przed powodzią ciążących na tych organach ani także form ich realizacji. Nie może być zatem traktowany jako wzorzec nakazanego zachowania i punkt odniesienia przy rozważaniu odpowiedzialności odszkodowawczej za zaniechanie.

Za zaniechanie uznaje się każde niewykonanie, zupełne lub częściowe, obowiązku dostatecznie skonkretyzowanego w normie prawnej. Decydujące znaczenie dla tej odpowiedzialności ma zatem zgodność zachowania sprawcy z wzorcem postępowania ujętym w przepisie prawa materialnego, przy czym w prawie publicznym dominuje metoda regulacji obowiązku w taki sposób, by czynności nakazane i oczekiwane od zobowiązanego były szczegółowo określone przez przepisy, natomiast w prawie prywatnym ustawodawca zwykle wskazuje się na obowiązek zapobiegania pewnego rodzaju skutkom, bez wskazywania konkretnych środków (działań), które ten stan pozwalają osiągnąć.

Pojęcie zaniechania stanowiącego przesłankę odpowiedzialności odszkodowawczej dotyczy tych sytuacji, w których obowiązek określonego działania władzy publicznej jest skonkretyzowany w przepisie prawa i można ustalić, na czym konkretnie miałoby polegać zachowanie organu władzy publicznej, aby do szkody nie doszło (por. uzasadnienie wyroku TK z 04.12.2001 r., SK 18/00, OTK 2001, nr 8, poz. 256 oraz wyroku SN z 28.04.2005 r., III CK 367/04).

Trafnie przyjął Sąd Apelacyjny, że art. 77 i art. 80 PrWod74 nie są samodzielną podstawą odpowiedzialności, lecz jedynie wskazują na zakres obowiązków właściciela wód i urządzeń wodnych, których niewypełnienie uzasadnia przypisanie mu odpowiedzialności za szkodę, w tym także za szkodę powstałą w trakcie powodzi, bowiem żaden przepis PrWod74 bezpośrednio nie przewidywał odpowiedzialności właściciela wód lub urządzenia wodnego za szkody wyrządzone powodzią. Odpowiedzialność właściciela wód za szkodę wywołaną powodzią uzależniona jest od wykazania, że przypisane mu zaniechanie wypełnienia obowiązków nałożonych przez art. 77 i art. 80 PrWod74 pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą. Sądy obu instancji ustaliły, że przepływ w Kanale R. 09.07.2001 r. był miejscowo ograniczony z uwagi na małe spadki podłużne, zamulenie przekroju czynnego, porost roślinnością wodną oraz obniżenie korony wału. Takie ustalenia na temat stanu Kanału świadczą o zaniedbaniach właściciela, niemniej jednak o wyniku postępowania w sprawie zadecydowało ustalenie, że opisany wyżej stan Kanału nie pozostawał w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą.

Przy tak intensywnych opadach, jakie wystąpiły 09 i 10.07.2001 r. do przelania się wód opadowych przez obwałowania Kanału doszłoby nawet wówczas, gdyby właściciel nie dopuścił się uchybień, gdy chodzi o stan utrzymania Kanału. W skardze kasacyjnej nie został zgłoszony zarzut naruszenia przez Sąd Apelacyjny także art. 361 § 1 KC, a zatem ta ocena Sądu pozostaje nie zakwestionowana.

Sąd Apelacyjny zaakceptował ustalenie Sądu Okręgowego, że skierowanie wód z Kanału R. do rzeki nie spowodowało szkody w budynku powoda, a wydanie polecenia przeprowadzenia w ten sposób akcji ratunkowej nie pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą.

Wyrok SN z dnia 25 marca 2011 r., IV CSK 407/10

Standard: 22329 (pełna treść orzeczenia)