Ustanie wspólności majątkowej a bieg spraw egzekucyjnych

Celem powództwa przewidzianego w art. 841 k.p.c. pozostaje zwolnienie od egzekucji zajętego przedmiotu, gdy egzekucja z takiego przedmiotu naruszałaby prawa osoby trzeciej niezależnie od jurydycznej postaci tego prawa. Jeżeli po wydaniu orzeczenia o separacji małżonków do nieruchomości małżonków stosuje się przepisu o współwłasności w częściach ułamkowych (art. 46 k.r.o.), to takie odesłanie przesądza nie tylko status prawny tej nieruchomości (jej współwłasność), ale także – kwestię odpowiedzialności małżonka – dłużnika składnikami majątkowymi tworzącymi jego majątek osobisty w chwili wszczęcia egzekucji (tj. udziałem we współwłasności).

W tej sytuacji dopuszczalność egzekucji pozwanego Banku z udziału małżonka – dłużnika w nieruchomości stanowiącej współwłasność w częściach ułamkowych nie jest uwarunkowana od odpowiedniej aktywności wierzyciela, tj. od uprzedniego zajęcia przez niego prawa żądania dłużnika do dokonania podziału majątku wspólnego (art. 896 k.p.c., art. 912 k.p.c.), wystąpienia na tej podstawie o podział majątku wspólnego i jego przeprowadzenie. Nie ma zatem podstaw do twierdzenia, że do czasu takich czynności wierzyciela ustawodawca tworzy stan ochrony prawnej dla małżonków uzyskujących orzeczenie separacji i taka ochrona prawna mogłaby być realizowana na podstawie powództwa z art. 841 k.p.c. Należy przy tym stwierdzić, że powódka mogłaby żądać zniesienia współwłasności (także spornej nieruchomości) po egzekucyjnym zajęciu udziału małżonka w tej nieruchomości (por. np. powołana uchwała Sądu Najwyższego dnia 5 lutego 2010 r., III CZP 132/09).

Wyrok SN z dnia 14 kwietnia 2011 r., IV CSK 414/10

Standard: 22254 (pełna treść orzeczenia)

W wyniku ustania wspólności majątek objęty małżeńską wspólnością majątkową staje się majątkiem, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego (art. 46 k.r.o.). Mimo że jest to majątek o innym statusie prawnym niż majątek objęty małżeńską wspólnością majątkową, jest majątkiem wspólnym małżonków. Okoliczność ta sprawia, że egzekucja prowadzona do przedmiotu wchodzącego w skład tego majątku, zajętego przed ustaniem małżeńskiej wspólności majątkowej na podstawie tytułu egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności nadaną stosownie do art. 787 k.p.c., może być kontynuowana po ustaniu tej wspólności. Inaczej jest jedynie w razie ustania małżeńskiej wspólności majątkowej wskutek ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej z dniem wcześniejszym niż dzień zajęcia (art. 52 § 2 zdanie drugie k.r.o.).

W wyniku podziału majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami przestaje istnieć majątek wspólny, a przyznanie przedmiotu wchodzącego w jego skład małżonkowi dłużnika oznacza, że przedmiot ten od tej chwili stanowi składnik jego majątku. Klauzula wykonalności nadana tytułowi egzekucyjnemu przeciwko małżonkowi dłużnika na podstawie art. 787 k.p.c. nie daje podstawy do prowadzenia z niego egzekucji. Wprawdzie uprawnia ona do prowadzenia egzekucji przeciwko małżonkowi dłużnika, ale uprawnienie to ograniczone zostało do majątku wspólnego. Brak tego majątku sprawia, że nie ma możliwości prowadzenia z niego egzekucji.

Wątpliwości zachodzące co do tego, jaki środek prawny przysługuje małżonkowi dłużnika, gdy na podstawie tytułu egzekucyjnego, opatrzonego klauzulą wykonalności nadaną przeciwko temu małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, egzekucja została skierowana do przedmiotu wchodzącego do majątku osobistego tego małżonka, zostały rozstrzygnięte przez przyjęcie, że w takiej sytuacji może on złożyć wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego w stosunku do zajętego przedmiotu (art. 825 pkt 3 k.p.c.).

W najnowszym orzecznictwie wyrazem powyższego stanowiska jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2008 r., III CZP 105/08). Wskazana droga postępowania jest właściwa także w razie zajęcia, na podstawie tytułu egzekucyjnego opatrzonego klauzulą wykonalności nadaną na podstawie art. 787 k.p.c., przedmiotu, który w wyniku podziału majątku wspólnego na skutek orzeczenia sądu wszedł do majątku małżonka dłużnika.

Ustanie wspólności majątkowej dłużnika i jego małżonka na skutek orzeczenia sądu oraz dokonany orzeczeniem sądu podział majątku, który był objęty tą wspólnością, wyłącza możliwość zaspokojenia się wierzyciela z przedmiotu, który – gdyby nie te zdarzenia – mógł służyć jego zaspokojeniu. W interesie wierzyciela jest, żeby przedmiot ten został w wyniku podziału majątku wspólnego przyznany dłużnikowi. Wierzyciel może do tego doprowadzić, jeżeli weźmie udział w postępowaniu, którego wynikiem jest podział majątku wspólnego, jednak jest to możliwe tylko wówczas, gdy toczy się postępowanie nieprocesowe o podział majątku wspólnego (art. 566 i 567 k.p.c.). Jeżeli postępowanie takie nie toczy się, wierzyciel może zająć prawo dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego (912 k.p.c.) i wystąpić na tej podstawie o podział majątku wspólnego. Wierzyciel jest jednak pozbawiony możliwości wpływu na sposób podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka, gdy podział majątku wspólnego zostaje orzeczony już w sprawie, której wynik powoduje ustanie małżeńskiej wspólności majątkowej, np. w sprawie o rozwód lub separację. W każdym razie wierzyciel może poszukiwać zaspokojenia z przedmiotów, które w wyniku podziału majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka otrzymał dłużnik, z sumy pieniężnej otrzymanej przez dłużnika od jego małżonka tytułem spłaty lub dopłaty lub z wierzytelności, która z tytułu spłaty lub dopłaty przysługuje dłużnikowi od jego małżonka.

Uchwała SN z dnia 5 lutego 2010 r., III CZP 132/09

Standard: 22255 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy