Egzekucja zasądzonych w postępowaniu karnym roszczeń cywilnych, grzywny, świadczeń i należności (art. 25 k.k.w.)

Art. 25 § 1 k.k.w. przewiduje, że egzekucję zasądzonych roszczeń cywilnych, orzeczonej grzywny, świadczenia pieniężnego oraz należności sądowych prowadzi się według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli niniejsza ustawa nie stanowi inaczej (jak choćby w art. 27 k.k.w.). Jak podnosi się w orzecznictwie, oznacza to, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego określają sposób i zasady prowadzenia egzekucji wymienionych roszczeń, świadczeń, należności i grzywien. Kodeks karny wykonawczy odsyła do tej części Kodeksu postępowania cywilnego, gdyż zbędne byłoby powtarzanie in extenso zawartych tam przepisów. Odesłanie to dotyczy jedynie przepisów egzekucyjnych zamieszczonych w Kodeksie postępowania cywilnego, nie zaś całego systemu prawa cywilnego. Odesłanie następuje do przepisów o egzekucji świadczeń pieniężnych (Tytuł II i odpowiednie przepisy Tytułu I Części trzeciej Kodeksu postępowania cywilnego). Dotyczy więc samych metod i zasad prowadzenia egzekucji, nie zaś uregulowań cywilnoprawnych dotyczących kosztów procesu cywilnego, gdyż te nie zostały zamieszczone w Kodeksie postępowania cywilnego, lecz w u.k.s.c. (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 2006 r., I KZP 12/06, OSNKW 2006, z. 7-8, poz. 66, LEX nr 182918).

Natomiast art. 26 k.k.w. stanowi, że do tytułów egzekucyjnych mają zastosowanie przepisy art. 776-795 Kodeksu postępowania cywilnego. Powyższe oznacza, że wszystkie uregulowania zawarte w tych przepisach (zakres odesłania) obowiązują przy dokonywaniu czynności procesowych odnoszących się do tytułów egzekucyjnych wydanych w procesie karnym. Określają one, między innymi, kategorie orzeczeń stanowiących tytuły egzekucyjne, tryb nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności z urzędu lub na wniosek podmiotu uprawnionego, a także potwierdzają uprawnienie do złożenia zażalenia na postanowienia w tym przedmiocie (zob. uzasadnienie wskazywanej już uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2007 r., I KZP 35/07). Tak więc zarówno art. 25 § 1 k.k.w., jak i art. 26 k.k.w. nakazują sięgać do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, przy czym art. 26 k.k.w. do tych jedynie, które zostały w nim wyliczone.

Każde prawomocne orzeczenie nakładające obowiązek naprawienia szkody, w tym jako warunek probacyjny z art. 72 § 2 k.k., jeżeli nadaje się do egzekucji, jest orzeczeniem co do roszczeń majątkowych i może stanowić tytuł egzekucyjny (tak też uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2010 r., I KZP 31/09, LEX nr 558100). Co warto w tym miejscu podkreślić, w orzecznictwie wskazywano już, że nadawana tytułowi egzekucyjnemu klauzula wykonalności jest instytucją postępowania cywilnego, a procedura jej nadania unormowana została w Kodeksie postępowania cywilnego w przepisach zawartych w jego Dziale II Tytułu I Części trzeciej, tj. w art. 776-795 k.p.c. (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2007 r., I KZP 35/07). Zauważyć przy tym trzeba, że problematykę kosztów postępowania klauzulowego reguluje art. 794[1] § 1 k.p.c., który został wyliczony w art. 26 k.k.w.

Językowa wykładnia art. 26 k.k.w. w zw. z art. 794[1] k.p.c., w powiązaniu ze stosowanymi na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. innymi przepisami k.p.c., pozwala na przyjęcie, iż w postępowaniu klauzulowym, o którym mowa w niniejszym orzeczeniu, znajdą zastosowanie przepisy u.k.s.c.

W dalszej części wywodów odwołać się więc należy do wyników wykładni systemowej, jak i celowościowej. W tym miejscu stwierdzić trzeba, że również wynik wykładni systemowej wspiera wcześniejsze rozważania. Podkreślić bowiem należy, że u.k.s.c. w swoim art. 1 stanowi, że ustawa ta określa zasady i tryb pobierania kosztów sądowych w sprawach cywilnych, zasady ich zwrotu, wysokość opłat sądowych w sprawach cywilnych, zasady zwalniania od kosztów sądowych oraz umarzania, rozkładania na raty i odraczania terminu zapłaty należności sądowych.

Artykuł 1 u.k.s.c. określa przedmiot regulacji ustawy w odniesieniu do kosztów sądowych, ale wyłącznie w sprawach cywilnych. Przez sprawy cywilne należy rozumieć jednak sprawy załatwiane w postępowaniu cywilnym. Obejmują one zarówno sprawy cywilne w znaczeniu materialnym, jak i formalnym. Sprawami cywilnymi w znaczeniu materialnym są sprawy wynikające ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy (art. 1 k.p.c.). Natomiast sprawami cywilnymi w znaczeniu formalnym są inne sprawy, które na mocy szczególnego przepisu ustawy zostały przekazane do załatwienia w postępowaniu cywilnym sądowi powszechnemu. Sprawy cywilne załatwiane są w sądowym postępowaniu cywilnym, niezależnie od rodzajów takiego postępowania i ich wzajemnych powiązań wewnątrzsystemowych w postępowaniu cywilnym (zob. np. P. Feliga: Ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. Komentarz, Warszawa 2015, s. 19 i wskazana tam literatura, czy też A. Górski, 13 L. Walentynowicz: Koszty sądow W. sprawach cywilnych. Ustawa i orzekanie. Warszawa 2007, s. 11-12).

W literaturze wskazuje się nadto, że przepisy o sądowym postępowaniu cywilnym stosuje się uzupełniająco np. w postępowaniu karnym wykonawczym co do egzekucji orzeczonej grzywny, świadczenia pieniężnego oraz należności sądowych – art. 25 § 1 k.k.w. [zob. np. J. Gudowski (w:) T. Ereciński (red.), P. Grzegorczyk, J. Gudowski, M. Jędrzejewska, K. Weitz: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Postępowanie rozpoznawcze, Warszawa 2016, s. 57-58).

Także wyniki wykładni funkcjonalnej wspierają przedstawione wcześniej rezultaty wykładni językowej.

W orzecznictwie zasadnie wywiedziono, że ustawodawca nie normował odrębnie procedury nadania klauzuli wykonalności orzeczeniom wydanym w postępowaniu karnym, skoro istota tej instytucji prawnej jest taka sama w każdym postępowaniu sądowym, a systemowo należy ona do postępowania cywilnego.

Niezależnie od tego, jak postępowanie klauzulowe jest kwalifikowane w systemie postępowania cywilnego, to tryb jego prowadzenia unormowany został wyłącznie w art. 776-795 k.p.c. Istota, cel i przebieg postępowania klauzulowego są zawsze takie same. Właśnie dlatego ustawodawca mógł ograniczyć się do zamieszczenia w Kodeksie karnym wykonawczym przepisów odsyłających do unormowań funkcjonujących w postępowaniu cywilnym.

Poszukiwanie innego trybu postępowania klauzulowego, w obszarze przepisów regulujących postępowanie karne, oznaczałoby pomijanie woli ustawodawcy (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2007 r., I KZP 35/07, zob. też postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 10 grudnia 2013 r., II AKz 224/13, LEX nr 1409295).

Skoro zatem brak jest odrębnej regulacji postępowania klauzulowego w przepisach dotyczących postępowania karnego, to przyjęcie odmiennej niż wskazana wcześniej interpretacji skutkowałoby nierówną pozycją procesową stron w procesie cywilnym i karnym. W postępowaniu cywilnym strony byłyby bowiem zobowiązane do ponoszenia kosztów związanych ze stałą opłatą i podlegałyby określonym rygorom w razie jej nieuiszczenia, co nie miałoby zastosowania w postępowaniu karnym. Nie byłoby również możliwe zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie klauzulowe. Tego rodzaju konsekwencji nie sposób zaakceptować. Zapewne nie taki był cel ustawodawcy wprowadzającego omawiane tu przepisy. Nietrafny jest nadto pogląd zaprezentowany w piśmie pełnomocnika z dnia 24 września 2018 r., że przyjęta tu interpretacja skutkować będzie koniecznością ponoszenia przez pokrzywdzonego kosztów postępowania wykonawczego.

Przepis art. 794[1] § 1 k.p.c. przewiduje zwrot wierzycielowi kosztów postępowania klauzulowego, co obejmuje również wniesioną opłatę, więc kosztów tych nie będzie on pokrywał. Konieczność zaś wyłożenia tej opłaty zrównuje pozycję procesową stron w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi sądu cywilnego i karnego.

Postanowienie SN z dnia 25 października 2018 r., I KZP 11/18

Standard: 22251 (pełna treść orzeczenia)

Stosownie do art. 25 § 1 k.k.w. egzekucję zasądzonych roszczeń cywilnych, orzeczonej grzywny, świadczenia pieniężnego, należności sądowych oraz zobowiązania określonego w art. 52 kodeksu karnego prowadzi się według przepisów kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli niniejsza ustawa nie stanowi inaczej. Art. 25 § 2 k.k.w. przewiduje, że przepis § 1 stosuje się również do wykonania postanowień o zabezpieczeniu roszczeń cywilnych będących przedmiotem postępowania karnego oraz grzywny.

Artykuł 25 § 2 w związku z § 1 k.k.w. reguluje więc sytuację, w której wykonanie postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu grożącej kary grzywny z uwagi na zastosowany sposób zabezpieczenia (art. 292 § 1 k.p.k. w związku z art. 747 punkt 1 k.p.c.- przez zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego) podlega wykonaniu w drodze egzekucji. Konieczne jest w tej sytuacji wystąpienie przez prokuratora do właściwego sądu rejonowego (wydziału karnego) o nadanie tego rodzaju postanowieniu prokuratora klauzuli wykonalności (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2007 r., I KZP 35/07, OSNKW 2008, nr 1, poz. 1; por. także § 214 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 marca 2010 roku - Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. 2010, nr 49, poz. 296 ze zm.).

Przytoczony art. 25 k.k.w. nie obejmuje natomiast sytuacji, w której wykonanie postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu grożącej kary grzywny następuje, z uwagi na zastosowany przez prokuratora sposób zabezpieczenia, nie w drodze egzekucji, lecz w inny sposób.

Do takich sposobów zabezpieczenia należy obciążenie nieruchomości podejrzanego hipoteką przymusową. Hipoteka przymusowa nie jest rodzajem ani sposobem egzekucji, lecz środkiem zabezpieczenia ułatwiającym jej wyegzekwowanie (por. postanowienie Sądu najwyższego z dnia 21 sierpnia 2013 r., II CSK 17/13, niepublikowane).

Podstawą wpisu hipoteki przymusowej do księgi wieczystej prowadzonej dla obciążonej nieruchomości jest tytuł wykonawczy (art. 109 u.kw.h.) oraz inne dokumenty wymienione w art. 110 tej ustawy w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu oraz w dacie wydania zaskarżonego skargą kasacyjną postanowienia Sądu Okręgowego, do których należy także postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu. Nie jest ono tytułem wykonawczym, stąd nie wymaga nadania mu przez sąd klauzuli wykonalności.

Skoro art. 25 k.k.w. nie odnosi się do wykonania postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu przez obciążenie nieruchomości podejrzanego hipoteką przymusową, to w tym zakresie, z uwagi na treść art. 1 § 2 k.k.w., należy stosować odpowiednio przepisy kodeksu postępowania karnego o zabezpieczeniu.

Wykładnia funkcjonalna i systemowa art. 292 § 1 w związku z art. 293 § 1 k.p.k w związku z art. 25 § 1 i 2 k.k.w. i art. 1 § 2 k.k.w. prowadzi do wniosku, że do postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu przez obciążenie nieruchomości hipoteką przymusową stosuje się art. 743 § 2 k.p.c. przy zastrzeżeniu wykładni tego przepisu w sposób uwzględniający cel i funkcję zabezpieczeń stosowanych przez prokuratora w postępowaniu przygotowawczym. W przeciwnym przypadku brak byłoby podstawy prawnej do zaopatrzenia postanowienia prokuratora o zabezpieczeniu we wzmiankę o wykonalności, co uniemożliwiłoby wykonanie tego postanowienia mimo, że z chwilą wydania jest ono wykonalne (art. 462 § 1 k.p.k. w związku z art. 465 § 1 k.p.k.) oraz mimo istotnej funkcji, jaką pełni zabezpieczenie grożących kar na mieniu podejrzanego.

Postanowienie SN z dnia 12 lutego 2014 r., IV CSK 275/13

Standard: 22250 (pełna treść orzeczenia)