Tytuł wykonawczy jako podstawa egzekucji i jej zakresu, pojęcie „znosić egzekucję” (art. 803 k.p.c.)

Jedną z podstawowych zasad sądowego postępowania egzekucyjnego jest założenie, że przymus egzekucyjny może być stosowany wyłącznie w oparciu o sformalizowaną podstawę, którą zgodnie z art. 776 k.p.c. jest tytuł wykonawczy, określający podmiotowe i przedmiotowe granice egzekucji. Reguła ta jest współcześnie refleksem zasady państwa prawnego (art. 2 Konstytucji RP) i ma istotne znaczenie gwarancyjne dla osób, których mogą dotykać środki przymusu stosowane w postępowaniu egzekucyjnym.

Tytuł wykonawczy wyraża uprawnienie wierzyciela do prowadzenia egzekucji i obliguje organy egzekucji sądowej, jako organy władzy publicznej (art. 7 Konstytucji RP), do podejmowania na wniosek wierzyciela, w granicach przysługującego mu uprawnienia, czynności zmierzających do wyegzekwowania stwierdzonego tytułem obowiązku. Czynności te, jakkolwiek adresowane z zasady wobec majątku dłużnika i podejmowane z inicjatywy wierzyciela, mają charakter przymusowy i stanowią ingerencję w prawa podmiotowe chronione na poziomie konstytucyjnym, w szczególności prawo własności (art. 64 Konstytucji RP), a wyjątkowo także w wolność osobistą (art. 1053 k.p.c.).

Istnienie tytułu wykonawczego i konieczność zawiadomienia dłużnika o jego treści wraz z wymienieniem sposobu egzekucji przy pierwszej czynności egzekucyjnej (art. 805 § 1 k.p.c.) zapewnia w tym kontekście dłużnikowi możliwość przewidzenia kierunku przyszłego działania organów egzekucyjnych, w tym zakresu podejmowanych czynności i wpisuje się w ogólniejszy postulat pewności prawnej oraz przewidywalności działań organów państwa. Z procesowego punktu widzenia brak tytułu wykonawczego czyni postępowanie egzekucyjne niedopuszczalnym na każdym jego etapie (arg. a fortiori ex art. 824 § 1 pkt 5 k.p.c.), czego nie może zastąpić przekonanie, a nawet pewność, że egzekwowany obowiązek istnieje, choćby miał on jednoznaczną podstawę wprost w przepisach ustawy.

Przymus spełnienia świadczenia, potwierdzony autorytetem państwa, wymaga istnienia tytułu wykonawczego rozumianego jako akt materialny, potwierdzającego i nakazującego dłużnikowi określone zachowanie się w stosunku do osoby wymienionej jako wierzyciel egzekwujący, czemu daje wyraz m.in. art. 805 k.p.c., nakazujący podanie dłużnikowi treści tytułu wykonawczego i sposobu egzekucji przy pierwszej czynności egzekucyjnej. 

W strukturze tytułu wykonawczego można wyróżnić element przedmiotowy w postaci określenia świadczenia, które ma być spełnione, oraz element podmiotowy konkretyzujący wierzyciela i dłużnika; elementy te determinują przedmiotowy i podmiotowy zakres egzekucji, wskazując jakie świadczenie, przez kogo i na czyją rzecz ma być spełnione. Prowadzenie egzekucji poza tymi granicami, w tym na rzecz innej osoby niż wskazana w tytule jako wierzyciel, jest niedopuszczalne; w braku tytułu wykonawczego egzekucja - jako bezpodstawna - nie może się toczyć, a organ egzekucyjny powinien odmówić jej wszczęcia (por. uchwałę SN z dnia 9 maja 2008 r., III CZP 27/08).

Ukształtowanie treści tytułu wykonawczego (podstawy egzekucji), w tym jego elementów podmiotowych i przedmiotowych, należy każdorazowo do sądu, a organ egzekucyjny powinien ograniczyć się do prowadzenia egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego, z którego wynika zakres tej egzekucji (por. uchwałę SN z dnia 5 marca 2009 r., III CZP 4/09, a także uchwałę SN z dnia 14 czerwca 2019 r., III CZP 4/19).

Reguła, według której podmiotowe granice przymusu egzekucyjnego podlegają określeniu w tytule wykonawczym, nie ma wprawdzie absolutnego charakteru, odstępstwa od niej dotyczą jednak przede wszystkim następstw podmiotowych przekształceń stosunku zobowiązaniowego, do których dochodzi już po powstaniu tytułu wykonawczego lub po wszczęciu postępowania egzekucyjnego (art. 804[1], art. 804[2], art. 819 k.p.c.), względnie sytuacji, w których za tego rodzaju koncesją przemawia szczególnie nasilone ryzyko obezwładnienia egzekucji sądowej (art. 791 k.p.c.).

Uchwała SN z dnia 16 czerwca 2021 r., III CZP 60/19

Standard: 53975 (pełna treść orzeczenia)

„Znoszenie egzekucji” nie jest świadczeniem właściwym dla jakiegokolwiek stosunku cywilnego. Jest to bowiem pewien stan, do którego może dojść, gdy w zaspokojenie interesu strony stosunku prawnego zaangażowane zostaną organy, którym przyznane zostały kompetencje do stosowania w tym celu środków przymusu państwowego.

O tym, w stosunku do kogo i po spełnieniu jakich warunków może się toczyć postępowanie egzekucyjne nie decydują normy prawa cywilnego, lecz publicznego.

Konieczność znoszenia egzekucji dotyczy każdej osoby odpowiadającej za zobowiązanie, gdy jej odpowiedzialność za nie została stwierdzona dokumentem upoważniającym do jej wdrożenia, to jest tytułem wykonawczym. Powstanie takiego dokumentu oznacza, że osoba, przeciwko której został wystawiony, mając status dłużnika, musi liczyć się z zastosowaniem wobec niej środków przymusu państwowego przewidzianych ustawą, które zostaną skierowane do jej majątku, w celu spowodowania wykonania zobowiązania.

W ramach tego stosunku prawnego, z którego wynika zobowiązanie dłużnika do spełnienia na rzecz wierzyciela świadczenia pieniężnego, zniesienie przez dłużnika skierowanej przeciwko niemu egzekucji dotyczy całego jego majątku (art. 803 k.p.c.), chyba że odpowiada on za zobowiązanie z ograniczeniem i zostało ono na jego rzecz zastrzeżone w tytule wykonawczym. Wówczas obowiązek ,,zniesienia egzekucji” może dotyczyć tylko poszczególnych składników tego majątku lub ich zbiorów, funkcjonujących jako pewne wyodrębnione masy.

Wbrew tym normom nie można zaciągać zobowiązania do znoszenia albo odmowy znoszenia egzekucji, gdyż byłoby ono nieskuteczne. „Zobowiązanie” o takiej treści nie mogłoby też powstać z mocy prawa. Nie sposób byłoby zresztą wyznaczyć bardziej szczegółowej jego treści, bo trudno przyjąć, żeby jego naruszeniem miało być np. korzystanie ze środków zaskarżenia przewidzianych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym (choćby bezzasadnie) albo z innych instrumentów ustalonych przez ustawodawcę w tych przepisach, a służących poprawie sytuacji prawnej dłużnika w toczącym się przeciwko niemu postępowaniu egzekucyjnym.

Uchwała SN z dnia 18 stycznia 2019 r., III CZP 66/18

Standard: 22216 (pełna treść orzeczenia)