Zobowiązanie nabywcy do uzupełnienia ceny (art. 1037 k.p.c.)

Zgodnie z art. 1037 § 1 k.p.c., jeżeli przy sporządzaniu planu podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży egzekucyjnej nieruchomości okaże się, że nabywca uiszczając cenę, potrącił wierzytelność, która się w niej nie mieści, sąd postanowieniem zobowiąże nabywcę do uzupełnienia ceny w ciągu tygodnia. Przepis ten ma zastosowanie również do nabywcy, który za zgodą wierzyciela dokonuje zaliczenia wierzytelności na poczet ceny nabycia. Z kolei z art. 1035 k.p.c. wynika, ze niezwłocznie po złożeniu na rachunek depozytowy sądu sumy ulegającej podziałowi komornik sporządza projekt planu sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości i przedkłada go sądowi, który w razie potrzeby wprowadza do planu zmiany i uzupełnienia; w przeciwnym wypadku plan zatwierdza. Przytoczone przepisy jednoznacznie wskazują na obowiązek sądu czuwania nad prawidłowym sporządzeniem planu podziału, a tym samym weryfikowania zaliczania przez nabywcę na poczet ceny nabycia własnej wierzytelności, bądź uczestniczącego w postępowaniu egzekucyjnym wierzyciela za jego zgodą.

Okoliczność, iż sporządzenie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji należy do organu egzekucyjnego, jakim jest komornik sądowy, zaś jego kontrola do sądu, przemawia za przyjęciem tezy, iż także przed przysądzeniem własności, badając wypełnienie przez nabywcę warunków licytacyjnych (art. 998 § 1 k.p.c.), w tym skuteczność zaliczenia przez nabywcę na poczet ceny nabycia wierzytelności wierzyciela, to właśnie sąd po złożeniu przez nabywcę wniosku o zaliczenie wierzytelności na poczet ceny przeprowadza symulację planu podziału oraz określa wstępnie wysokość kosztów egzekucyjnych, które podlegają zaspokojeniu w pierwszej kolejności (art. 1025 § 1 pkt 1 k.p.c.).

Według § 148 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 1968 r. w sprawie czynności komorników (Dz. U. Nr 10, poz. 52, ze zm.), przedstawiając akta sądowi dla dokonania podziału sumy uzyskanej z egzekucji komornik dołącza do akt zestawienie kosztów poniesionych przez każdego z wierzycieli. Dlatego nabywca licytacyjny składając wniosek o zaliczenie na poczet ceny własną wierzytelność, bądź wierzytelność za zgodą wierzyciela uczestniczącego w postępowaniu egzekucyjnym, ma niewątpliwy obowiązek przedstawienia wierzytelności, której wysokość - przy uwzględnieniu zasad podziału określonych w art. 1025 k.p.c. - nie jest mniejsza, niż kwota reszty ceny, o którą był wzywany na podstawie art. 967 k.p.c.

Przepisy k.p.c. regulujące postępowanie egzekucyjne nie nakładają na nabywcę obowiązku przeprowadzenia we własnym zakresie podziału sumy uzyskanej z egzekucji i wyliczenia wysokości przedstawionej do zaliczenia na poczet ceny wierzytelności, która po uwzględnieniu zasad podziału, podlega zaliczeniu na poczet ceny, ze skutkami przewidzianymi w art. 969 § 1 k.p.c.

Uzasadnienia dla obowiązku sądu wezwania nabywcy licytacyjnego do zapłaty niedoboru ceny, w związku z zaliczeniem na jej poczet wierzytelności, należy upatrywać także i w tym, że przecież w bardziej klarownej sytuacji, o której mowa w art. 967 k.p.c. sąd w wezwaniu określa kwotę, którą ma zapłacić nabywca, pomimo, że wynika ona z różnicy pomiędzy wylicytowaną kwotą sprzedaży nieruchomości i kwotą rękojmi. Natomiast w wypadku zaliczenia na poczet ceny wierzytelności, określenie kwoty, jaka faktycznie podlega zaliczeniu jest o wiele bardziej złożone i wymaga nie tylko podstawowej wiedzy arytmetycznej. Dlatego nałożenie na nabywcę obowiązku samoobliczenia kwoty podlegającej zaliczeniu na poczet ceny, przy uwzględnieniu zasad podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości nie ma podstawy normatywnej, a także jest nieracjonalne. Co więcej, zaważywszy na reguły rządzące podziałem sumy uzyskanej z egzekucji, celowe jest też pouczenie nabywcy o skutkach pokrycia reszty ceny nabycia poprzez zaliczenie na jej poczet własnej wierzytelności lub wierzytelności wierzyciela uczestniczącego w postępowaniu egzekucyjnym za jego zgodą, gdyż nawet po sporządzeniu planu podziału po przysądzeniu własności może okazać się, że nabywca będzie zobowiązany do uzupełnienia ceny (art. 1037 § 1 k.p.c.), skoro w podziale sumy uzyskanej z egzekucji mogą uczestniczyć także wierzyciele, którzy zgłoszą się dopiero w dniu uprawomocnienia się postanowienia o przysądzeniu własności (art. 1036 § 1 pkt 1 i 2 k.p.c.).

Oczywiście, jeśli okaże się, że wnioskowana przez nabywcę o zaliczenie wierzytelność, ze względu na zasady pierwszeństwa, nie może być zaliczona, nabywca będzie zobowiązany do uruchomienie procedury związanej z wezwaniem o uzupełniającą kwotę w sytuacji, gdy w odpowiedzi na wcześniejsze wezwanie o wpłatę pozostałej reszty ceny, nabywca składa wniosek, o którym mowa w art. 968 § 1 lub 2 k.p.c., jest uzależnione od przedstawienia przez nabywcę do zaliczenia wierzytelności, której wysokość nie jest niższa, od kwoty, o którą był wzywany na podstawie art. 967 k.p.c., zaś w przypadku, gdy jest niższa, jest obowiązany do uzupełnienia - bez dodatkowego wezwania - różnicy między kwotą, o zapłatę której był wzywany, a kwotą wierzytelności objętą wnioskiem o zaliczenie. Jeśli bowiem nabywca w odpowiedzi na wezwanie o zapłatę reszty ceny składa wniosek o zaliczenie wierzytelności, której wysokość - przed uwzględnieniem zasad podziału przewidzianych w art. 1025 k.p.c. - jest niższa od tej kwoty i nie pokryje wynikającej stąd różnicy, sąd stosuje rygor określony w art. 969 § 1 k.p.c.

Konkludując, w razie stwierdzenia, przed przysądzeniem własności, że wprawdzie wysokość zaliczonej przez nabywcę na poczet ceny wierzytelności nie jest mniejsza od tej ceny, ale z uwagi na zasady podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości oraz zasady pierwszeństwa zaspokojenia (art. 1025 k.p.c.), w tym w szczególności wysokość kosztów egzekucyjnych, wierzytelność ta faktycznie nie znajduje pełnego pokrycia w cenie nabycia, sąd jest obowiązany wezwać nabywcę do wpłacenie uzupełniającej ceny w terminie określonym w art. 967 k.p.c. oraz pod rygorem przewidzianym w art. 969 § 1 k.p.c.

Po uprawomocnieniu się postanowienia o przysądzeniu własności nieruchomości na rzecz nabywcy licytacyjnego, nie jest możliwe stosowanie rygoru z art. 969 § 1 k.p.c. W takim przypadku należy postąpić zgodnie z art. 1037 § 1 k.p.c.

Uchwała SN z dnia 12 lipca 2018 r., III CZP 60/18

Standard: 22191 (pełna treść orzeczenia)

Artykuł 968 § 1 k.p.c. przewiduje dla nabywcy, który jest jednocześnie wierzycielem dłużnika, możliwość rozliczenia ceny w drodze potrącenia jej z własną wierzytelnością lub jej częścią, jeżeli znajduje pokrycie w cenie nabycia, natomiast art. 968 § 2 k.p.c. umożliwia mu zaliczenie na poczet ceny takiej wierzytelności innego wierzyciela, po przedstawieniu jego zgody udzielonej w odpowiedniej formie. Zważywszy że w chwili, w której następuje rozliczenie, ścisłe określenie rozmiaru, w jakim zaliczana wierzytelność znajdzie ostatecznie pokrycie w cenie nabycia, jest często niemożliwe, w art. 1037 k.p.c. przewidziano możliwość późniejszego naprawienia błędów w tym zakresie przez wezwanie nabywcy do uzupełnienia ceny w ciągu tygodnia. Przepis ten przewiduje ujęcie dopłaty w planie podziału i oznaczenie wierzyciela, któremu ona przypadnie, nadając tej części planu podziału walor tytułu egzekucyjnego przeciwko nabywcy. W tym więc wypadku przewidziany jest szczególny sposób naprawienia nieprawidłowego wykonania warunków licytacyjnych, ukierunkowany na ustabilizowanie sytuacji powstałej w wyniku przysądzenia własności.

Uchwała SN z dnia 20 listopada 2009 r., III CZP 88/09

Standard: 52094 (pełna treść orzeczenia)