Skutki rozporządzenia nieruchomością wobec wierzyciela, który nie wszczął lub nie przyłączył się do egzekucji
Rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu (art. 930 k.p.c.)
Wierzyciel osoby, przeciwko której prowadzona jest egzekucja z nieruchomości, nie może po zbyciu zajętej nieruchomości przyłączyć się do postępowania egzekucyjnego, chyba że zbycie zostało uznane w stosunku do niego za bezskuteczne.
Według art. 930 § 1 k.p.c., zbycie nieruchomości po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie egzekucyjne prowadzone w stosunku do nieruchomości. Pomimo zbycia nieruchomości, skierowana do niej egzekucja może być nadal prowadzona; nabywca nieruchomości może uczestniczyć w postępowaniu w charakterze dłużnika. Dokonane w dotychczasowym postępowaniu czynności egzekucyjne są ważne tak w stosunku do dłużnika, jak i w stosunku do nabywcy. Przepis art. 930 k.p.c. chroni interes wierzyciela i zapobiega niekorzystnym dla niego skutkom późniejszego rozporządzenia nieruchomością przez dłużnika. Powstaje jednak pytanie, czy ochrona ta rozciąga się także na innych wierzycieli dłużnika, którzy przed zbyciem nieruchomości nie skierowali do niej egzekucji bądź nie przyłączyli się wcześniej do postępowania egzekucyjnego, a uczynili to dopiero po zbyciu nieruchomości.
Wykładnia językowa art. 930 § 1 w powiązaniu z art. 927 k.p.c. skłania prima facie do przyjęcia, że wierzyciel zbywcy nieruchomości może przyłączyć się do postępowania egzekucyjnego także po zbyciu nieruchomości przez dłużnika, skoro zbycie nieruchomości po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie, a zarazem zgodnie art. 927 k.p.c. wierzyciel, który skierował egzekucję do nieruchomości po jej zajęciu, przyłącza się do postępowania wszczętego wcześniej i ma te same prawa, co pierwszy wierzyciel.
Nie można jednak pominąć, że już sam art. 930 § 1 k.p.c. zakłada, iż zbycie nieruchomości po jej zajęciu ma pewien wpływ na dalsze postępowanie egzekucyjne, skoro stanowi, że nabywca może uczestniczyć w postępowaniu w charakterze dłużnika. Sformułowanie wymienionego przepisu, że „rozporządzenie nieruchomością po jej zajęciu nie ma wpływu na dalsze postępowanie”, wskazuje, że chodzi tu jedynie o niezakłóconą kontynuację postępowania sprzed zbycia nieruchomości, a więc postępowania o ustalonych granicach podmiotowych i przedmiotowych. Uwzględnienie tych okoliczności, wzięcie pod uwagę istoty zajęcia nieruchomości w postępowaniu egzekucyjnym i wykładnia funkcjonalna powołanych przepisów prowadzą do wniosku, który wyraża podjęta uchwała. Stosownie do art. 930 § 2 i 3 k.p.c., rozporządzenie przez dłużnika przedmiotami podlegającymi zajęciu razem z nieruchomością po ich zajęciu oraz obciążenie przez dłużnika nieruchomości po jej zajęciu są nieważne.
Według art. 930 § 1 k.p.c. natomiast, rozporządzenie przez dłużnika nieruchomością po jej zajęciu, polegające na zbyciu nieruchomości, nie ma wpływu na dalsze postępowanie egzekucyjne. Rozporządzenie takie nie jest więc zabronione i jest ważną czynnością prawną, wywołującą skutek przeniesienia własności. Przestępstwem przewidzianym w art. 300 § 2 k.k. jest jedynie udaremnienie lub uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela m.in. przez zbycie przez dłużnika zajętych składników jego majątku, jeżeli jego celem jest udaremnienie wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2005 r., I KZP 31/04, OSNKW 2005, nr 2, poz. 20). Tylko więc w razie popełnienia takiego przestępstwa zbycie zajętej nieruchomości może być czynnością prawną nieważną (art. 58 § 1 k.c.).
Dopuszczając możliwość prowadzenia egzekucji z nieruchomości, która przestała być własnością dłużnika, art. 930 § 1 k.p.c. stanowi wyjątek od reguły wyrażonej w art. 803 k.p.c., w myśl której zaspokojenie wierzyciela może nastąpić wyłącznie z majątku osobistego dłużnika. Konstytucyjna zasada ochrony własności (art. 21 ust. 1 oraz art. 61 ust. 1 i 3 Konstytucji) nakazuje rygoryzm przy kształtowaniu granic sytuacji, w których majątek osoby niebędącej dłużnikiem może być użyty do zaspokojenia cudzego długu.
Artykuł 930 § 1 k.p.c. nie stanowi – jak art. 848 k.p.c., dotyczący egzekucji z ruchomości – że postępowanie egzekucyjne z zajętej rzeczy po rozporządzeniu nią może być prowadzone również przeciwko nabywcy.
Nie jest bez znaczenia, że według art. 885 oraz art. 893, 902 i 909 w związku z art. 805 k.p.c. rozporządzenie wierzytelnością lub innym prawem majątkowym po ich zajęciu jest bezskuteczne tylko w stosunku do wierzyciela egzekwującego, tj. wierzyciela prowadzącego egzekucję w chwili rozporządzenia. Przyjęcie, że zbycie zajętej nieruchomości jest bezskuteczne także w stosunku do wierzyciela, który nie skierował egzekucji do nieruchomości ani nie przyłączył się do niej przed zbyciem, prowadziłoby do niemającej oparcia w przepisach asymetrii skutków rozporządzenia przedmiotem zajętym w postępowaniu egzekucyjnym jedynie ze względu na to, co jest tym przedmiotem.
Nie można wreszcie nie dostrzec, że wpis w księdze wieczystej o wszczęciu egzekucji i wpisy o przyłączeniu się kolejnych wierzycieli do toczącej się egzekucji pełnią nie tylko rolę ostrzeżenia o prowadzeniu egzekucji z nieruchomości, ale także pośrednio informują o wielkości długu, dla zaspokojenia którego prowadzona jest egzekucja, co wynika ze znajdującego się w aktach księgi wieczystej dołączonego do wniosku komornika wezwania do zapłaty (§ 124 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. o czynnościach komorników, Dz.U. Nr 10, poz. 52 ze zm. w związku z art. 805 k.p.c.). Informacja ta nie jest bez znaczenia dla osoby decydującej się na nabycie nieruchomości pomimo jej zajęcia. Zasada zaufania do ksiąg wieczystych nakazuje niezaskakiwanie nabywcy nieruchomości późniejszym przyłączeniem się do egzekucji przez wierzyciela zbywcy, dopuszczalność takiego późniejsze przyłączenie się do egzekucji zagrażałaby więc pewności obrotu prawnego.
Powyższe względy skłaniają do przyjęcia, że przewidziana w art. 930 § 1 k.p.c. bezskuteczność zbycia zajętej nieruchomości powinna być podmiotowo ograniczona do tego tylko wierzyciela, który skierował egzekucję lub przyłączył się do niej przed zbyciem nieruchomości przez dłużnika. Nie ma dostatecznego uzasadnienia rozciągnięcie ochrony, jaką zapewnia wierzycielowi zajętej nieruchomości art. 930 k.p.c., na tych wierzycieli, którzy nie wszczęli egzekucji lub nie przyłączyli się do niej przed zbyciem nieruchomości przez dłużnika.
Zbycie zajętej nieruchomości przez dłużnika nie pozbawia wierzyciela, który nie wszczął lub nie przyłączył się do egzekucji przed zajęciem, poszukiwania zaspokojenia swojej wierzytelności z tej nieruchomości; może to mieć miejsce jednak tylko wówczas, gdy zbycie zostanie uznane za bezskuteczne w stosunku do tego wierzyciela (art. 527 k.c.).
Uchwała SN z dnia 30 marca 2006 r., III CZP 16/06
Standard: 22186 (pełna treść orzeczenia)