Odpowiedzialność zarządcy drogi za zderzenie przez użytkownika drogi z dziką zwierzyną

Powódka nie wykazała istnienia adekwatnego związku przyczynowego między ewentualnym zaniechaniem zarządcy drogi a szkodą. Sarna wtargnęła na drogę nagle, a do zdarzenia doszło mimo niewielkiej prędkości pojazdu powódki, wskazanej przez nią samą na około 40 km/h. W takiej sytuacji doświadczenie życiowe i zasady logicznego rozumowania nakazują uznać, iż do wypadku doszłoby nawet gdyby na przedmiotowym odcinku drogi zostałby uprzednio umieszczony znak ostrzegający o dzikich zwierzętach.

Kierowany przez nią pojazd poruszał się z prędkością poniżej administracyjnie dopuszczalnej wartości, a sama powódka obserwowała drogę i jej otoczenie na tyle uważnie, że zdołała dostrzec pojawiającą się nagle sarnę i podjąć reakcję obronną. Słusznie ocenił Sąd Rejonowy, że samo postawienie znaku A - 18 b nie wpłynęło by znacząco na zmianę w zachowaniu powódki jako kierowcy. Wypadek miał charakter losowy i niezależny od ewentualnego działania bądź zaniechania po stronie pozwanego.

Zaniechanie lub wadliwe wypełnienie obowiązków, które ciążą na zarządcy drogi i będące z nim w związku przyczynowym zdarzenia, wywołujące szkody, może prowadzić do powstania odpowiedzialności odszkodowawczej po jego stronie. Obowiązki zarządcy drogi dotyczą m.in. zamieszczenia na drogach (pasach drogowych) znaków drogowych, informujących o miejscu występowania dzikich zwierząt. Zatem w przypadku zaniechania należytego wypełnienia obowiązków w postaci nieumieszczenia na drodze znaku ostrzegawczego o dzikiej zwierzynie, powyższe obciąża zarządcę drogi. Zgodnie bowiem z treścią art. 20 pkt. 4 i 10 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, do zarządcy drogi należy w szczególności: utrzymanie nawierzchni drogi, chodników, drogowych obiektów inżynierskich, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą, przeprowadzanie okresowych kontroli stanu dróg i drogowych obiektów inżynierskich oraz przepraw promowych, ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na stan bezpieczeństwa ruchu drogowego, w tym weryfikację cech i wskazanie usterek, które wymagają prac konserwacyjnych lub naprawczych ze względu na bezpieczeństwo ruchu drogowego; Na mocy załącznika nr 1 „Szczegółowe warunki techniczne dla znaków drogowych pionowych i warunki ich umieszczania na drogach" do rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach , znaki ostrzegawcze, a do takich znaków należy znak A-18b, stosuje się w celu uprzedzenia o takich miejscach na drodze, w których kierujący powinni zachować szczególną ostrożność, ze względu na występujące lub mogące występować w tych miejscach niebezpieczeństwa. Znaki ostrzegawcze stosuje się nie tylko w miejscach, gdzie występuje niebezpieczeństwo stale, ale także tam, gdzie występuje ono okresowo, np. w miejscach pojawiania się zwierząt. Według pkt. 2.2.20 załącznika ww rozporządzenia „znak A-18b „zwierzęta dzikie” stosuje się do oznaczania miejsc, w których zwierzęta dziko żyjące często przekraczają drogę, np. przy wjeździe do lasu o dużej ilości zwierzyny lub w miejscu przecięcia przez drogę dojścia do wodopoju. Miejsca takie można ustalić m.in. na podstawie informacji służby leśnej o szlakach wędrówek dzikich zwierząt. Analizując potrzebę zastosowania znaku należy przewidywać, jakie miejsca mogą być niebezpieczne. Należy przy tym uwzględnić charakter drogi i jej położenie.

W wyroku z 19 kwietnia 1974 r. w sprawie II CR 157/74 Sąd Najwyższy wskazał, iż Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za powstałą na drodze ruchu publicznego szkodę, w wyniku zderzenia się zwierzęcia, żyjącego w stanie wolnym, z mechanicznym środkiem komunikacji, gdy do zderzenia doszło poza obszarem, którego charakter uzasadniałby ustawienie ostrzegającego znaku drogowego. A zatem taką odpowiedzialność Skarb Państwa będzie ponosił, jeżeli do zdarzenia doszło na obszarze, gdzie ostrzegający znak drogowy powinien zostać, ale nie został w wyniku zaniechania ustawiony.

Zdaniem Sądu Okręgowego za skutki wypadków komunikacyjnych z udziałem dzikich zwierząt odpowiada właściciel drogi, ale tylko wtedy, gdy nienależycie oznakuje zagrożony odcinek. W wyroku z 26 czerwca 2008 r. w sprawie I ACa 272/08 Sąd Apelacyjnego w Lublinie wskazał, iż pomiędzy brakiem znaku A-18b „uwaga dzikie zwierzęta” a powstałą szkodą musi istnieć adekwatny związek przyczynowy. Ciężar udowodnienia okoliczności zaniechania lub niedopełnienia obowiązków przez zobowiązanego zarządcę spoczywa, zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 6 kc, na poszkodowanym, który dochodzi odszkodowania, bowiem w razie wystąpienia szkody musi wykazać wystąpienie łącznie następujących przesłanek: zaistnienie szkody, szkoda musi być spowodowana działaniem lub zaniechaniem, z którym ustawa wiąże obowiązek odszkodowawczy, pomiędzy szkodą a działaniem lub zaniechaniem, z którym ustawa wiąże obowiązek odszkodowawczy musi istnieć związek przyczynowy.

Zdaniem Sądu Okręgowego należy mieć na uwadze, że w rejonie kolizji nie było dotychczas zdarzeń z udziałem dziko żyjących zwierząt. Z informacji Komendy Powiatowej Policji powiatu (...) wschodniego wynika, że od 2000r do 2016r. miała miejsce tylko jedna kolizja w 2010r. z udziałem zwierzyny leśnej (k. 133). Natomiast Nadleśnictwo B. nie dysponowało informacjami na temat szlaku migracji zwierzyny. Od 2006 roku nie stwierdzono wzmożonej aktywności przemieszczania się zwierząt w miejscu gdzie doszło do zdarzenia (k.105). W projekcie organizacji ruchu dla drogi powiatowej nr (...), nie przewidziano na całej długości drogi ustawienia znaku A – 18 b. Zaprezentowane przez powoda wystąpienie pokontrolne Wojewody (...) z dnia 7 lipca 2011r nie świadczy o tym, że droga na której doszło do kolizji ze zwierzyną leśną nie miała zatwierdzonego prawidłowo projektu organizacji ruchu. Ponadto późniejsze kontrole prawidłowości oznakowania drogi przeprowadzone w 2013 - 2016r. również nie wykazały, aby zaistniała potrzeba uzupełnienia oznakowania drogi o znak A – 18 b. Okoliczności przeciwnych powódka nie udowodniła.

Brak jest również okoliczności potwierdzających, że w tym rejonie dziko żyjące zwierzęta przekraczają często drogę, np. do wodopoju. Brak znaku ostrzegawczego: uwaga na „zwierzęta” A – 18 b, ostrzegających kierujących pojazdami o możliwości napotkania na drodze zwierząt, był zatem zgodny z obowiązującymi przepisami w tym z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 3 lipca 2003r. w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach. W takich okolicznościach niezasadny jest zarzut strony apelującej, kwestionujący stwierdzenie braku odpowiedzialności strony pozwanej za powstałą szkodę.

Wyrok SO w Łodzi z dnia 30 sierpnia 2018 r., III Ca 841/18

Standard: 22081 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z treścią art. 415 k.c., kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę obowiązany jest do jej naprawienia. Warunkami odpowiedzialności z tego przepisu są zatem: wina umyślna lub nieumyślna sprawcy szkody, szkoda wyrządzona działaniem lub zaniechaniem sprawcy i normalny związek przyczynowy między szkodą i zawinionym działaniem lub zaniechaniem sprawcy szkody.

Przechodząc zatem do rozważenia czy w rozpoznawanej sprawie doszło do zrealizowania przesłanek odpowiedzialności z art. 415 k.c., należy zauważyć, że strona powodowa upatrywała winy zarządcy drogi w niedostatecznym zabezpieczeniu użytkowników drogi krajowej numer (...) na wysokości miejscowości Z., gdzie doszło do wypadku, przed wtargnięciem na nią dzikiej zwierzyny. Zdaniem powodów, gdyby Dyrektor Generalnej Dyrekcji Dróg (...)dochował przy tym należytej staranności i wypełnił obowiązek ustawowego zapewnienia uczestnikom ruchu bezpieczeństwa, to nie doszłoby do śmierci J. B.. Jednocześnie strona powodowa nie wskazała dokładnie jakie działania po stronie Dyrektora Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad były konieczne i pożądane, a nie zostały zrealizowane.

Przykładowe obowiązki zarządcy drogi wynikające z charakteru funkcji zarządcy wskazuje art. 20 ustawy z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych. Z jego treści wynika, że jednostka sprawująca zarząd drogi obowiązana jest do utrzymania drogi, urządzeń zabezpieczających ruch i innych urządzeń związanych z drogą (pkt 4), przeprowadzania okresowych kontroli stanu dróg ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na stan bezpieczeństwa ruchu drogowego ( pkt 10 ), utrzymywanie zieleni przydrożnej, w tym sadzenie i usuwanie drzew oraz krzewów (pkt 16). Użycie w art. 20 zwrotu „w szczególności” oznacza, że wymienione w nim obowiązki w punktach 1 - 20 nie mają charakteru zamkniętego. Na zarządcy ciążą także inne, nie wymienione w ustawie powinności, zmierzające do utrzymania drogi w stanie zapewniającym bezpieczny przejazd. W ramach tych obowiązków, zarządca drogi obowiązany jest ustalać organizację ruchu na drodze oraz stosować znaki i sygnały drogowe zgodnie z zasadami wynikającymi z przepisów wykonawczych do powołanej ustawy ( § 2 i § 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 23 września 2003 roku w sprawie szczegółowych warunków zarządzania ruchem na drogach oraz wykonywania nadzoru nad tym zarządzaniem - tekst jedn. Dz.U. z 2017 roku, poz. 784). Zasady te określa szczegółowo rozporządzenie Ministrów Infrastruktury i Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2002 roku w sprawie znaków i sygnałów drogowych (Dz.U. z 2002 roku, Nr 170, poz. 1393) oraz rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 roku w sprawie szczegółowych warunków technicznych dla znaków i sygnałów drogowych oraz urządzeń bezpieczeństwa ruchu drogowego i warunków ich umieszczania na drogach (Dz.U. z 2003 r. Nr 220, poz. 2181 z późn. zm. ). Zgodnie z punktem 2 załącznika numer 1 do rozporządzenia z dnia 3 lipca 2003 roku, znaki ostrzegawcze stosuje się w celu uprzedzenia o takich miejscach na drodze, w których kierujący powinni zachować szczególną ostrożność ze względu na występujące lub mogące występować w tych miejscach niebezpieczeństwo.

Znaki ostrzegawcze stosuje się nie tylko w miejscach, gdzie występuje niebezpieczeństwo stale, ale również tam, gdzie występuje ono okresowo, zależnie od okoliczności, pory dnia, roku itp. (między innymi przed miejscami pojawiania się zwierząt na drodze). Uszczegółowienie tych generalnych wytycznych w zakresie dotyczącym stosowania znaku A-18b, zostało dokonane w pkt 2.2.20 załącznika do wymienionego rozporządzenia poprzez wskazanie, że znak ten stosuje się do oznaczenia miejsc, w których zwierzęta dziko żyjące często przekraczają drogę, na przykład przy wjeździe do lasu o dużej ilości zwierzyny lub w miejscu przecięcia przez drogę dojścia do wodopoju. Z analizy powołanych przepisów wynika zatem, że podstawowym działaniem zarządcy drogi, mającym na celu uchronić jej użytkowników przed niebezpieczeństwem wynikającym z bytowania w jej pobliżu dzikich zwierząt, jest umieszczenie ostrzeżenia w postaci znaku drogowego A-18b.

Bezsprzecznie, pozwany zrealizował ten obowiązek, ponieważ przy wjeździe do lasu, na odcinku gdzie doszło do zdarzenia z dnia 12 lipca 2011 roku z udziałem J. B., taki znak został umieszczony. Oznakowanie to było widoczne, co zeznał świadek R. K., który uczestniczył w feralnym zdarzeniu. Strona powodowa nie wykazała przy tym, że znaki te zostały ustawione w niewłaściwym miejscu. Chociaż Sąd uznał opinie biegłego w dziedzinie budownictwa (...) za nieprzydatna do poczynienia ustaleń w sprawie, to również i z niej nie wynika, że znaki, które znajdowały się przy drodze nie spełniały wymagań ustawowych - biegły tego nie kwestionował, a raczej wskazywał, w sposób nieprzekonujący, jakie jego zdaniem ulepszenia powinien wykonać zarządca, aby wyeliminować niebezpieczeństwo zderzenia się z dzikim zwierzęciem przez użytkowników drogi. Warto jeszcze nadmienić, że znaki umieszczone przy drodze krajowej numer (...), musiały być znane też samemu J. B., który często jeździł na motorze tą właśnie drogą.

Wobec argumentacji strony powodowej i otwartego katalogu obowiązków zarządcy drogi, zawartego w ustawie o drogach publicznych, Sąd rozważył także, czy zarządca drogi zobligowany był podjąć dalej idące kroki w celu odseparowania zwierząt dzikich z przydrożnego pasa. W tym celu Sąd dopuścił przede wszystkim dowód z opinii biegłego z zakresu ochrony zwierząt przy infrastrukturze transportowej R.T. K.. Należało zatem rozważyć zasadność i możliwość ogrodzenia poboczy drogi i wykonaniu przejść nadziemnych i podziemnych dla zwierząt, bowiem możliwość taka wynika z rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie (Dz. U. z 2016 r. poz. 124). Zgodnie z § 188 ust. 2 przejazdy gospodarcze pod drogą celem zapewnienia połączeń lokalnych, przemieszczania się zwierząt gospodarskich oraz przepusty dla zwierząt dziko żyjących; wiadukty nad drogą; ogrodzenia chroniące zwierzęta gospodarskie i zwierzynę leśną przed wtargnięciem na drogę oraz uczestników ruchu przed skutkami takiego wtargnięcia i pasy zieleni izolacyjnej - mogą być wykonane po wybudowaniu drogi, na podstawie przeprowadzonych badań i analiz potwierdzających celowość ich zastosowania.

Skoro zatem powodowie powoływali się na winę Skarbu Państwa, to powinni udowodnić, jakich konkretnie działań lub zaniechań dopuścił się pozwany przez swoich funkcjonariuszy, które pozostawały sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego, co się jednak im nie udało w toku sprawy. Zdaniem Sądu brak jest także związku przyczynowo - skutkowego pomiędzy takim działaniem lub brakiem działania funkcjonariuszy Skarbu Państwa, a skutkiem w postaci śmierci J. B. w wypadku drogowym w dniu 12 lipca 2011 roku.

Biorąc pod uwagę całość zebranego materiału dowodowego trzeba przyjąć, że przyczyną wypadku była niespodziewana okoliczność losowa w postaci wybiegnięcia zwierzęcia na jezdnie, ale też niezachowanie przez J. B. szczególnej ostrożności, czyli naruszenie przez niego art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn., Dz.U. z 2017 roku, poz. 1260 ze zm.). Zgodnie bowiem ze znakami drogowymi, ostrzegającymi o niebezpieczeństwach w postaci występowaniu dzikich zwierząt w lesie, a także koleinach na tym odcinku leśnej drogi, J. B. powinien wykazać się wzmożoną czujnością i uwagą.

Wyrok SO w Sieradzu z dnia 5 kwietnia 2018 r., I C 253/15

Standard: 48517 (pełna treść orzeczenia)